Εναλλακτικές Θεραπείες Βότανα Ομοιοπαθητική Διατροφή Ιατρικά θέματα Κλασική Ιατρική Λοιμωξιολογία

Βρυωνία

19 Ιουνίου 2025

Βρυωνία. Η σύγχρονη φαρμακολογία εξετάζει τις δραστικές ουσίες της, ειδικά, για την αξιοποίησή τους σε αντικαρκινικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα.

Βρυωνία

Εισαγωγή

Η Bryonia cretica, κοινώς γνωστή ως βρυωνία ή αγριοκολοκύθα, είναι ένα αναρριχητικό, πολυετές φυτό της οικογένειας Cucurbitaceae, ευρέως διαδεδομένο στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Κρήτη και άλλα νησιά του Αιγαίου. Παρότι σήμερα παραμένει σχετικά παραγνωρισμένο, στην ιστορία της ιατρικής και της φαρμακολογίας υπήρξε σημαντικό φυτό, κυρίως, λόγω της ισχυρής της καθαρτικής και αντιφλεγμονώδους δράσης, αλλά και λόγω της έντονης τοξικότητάς της.

Ιστορική Αναδρομή και Παραδοσιακή Χρήση

Η χρήση της Bryonia cretica έχει καταγραφεί από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος την αναφέρει ως δραστικό φυτό για τη θεραπεία παθήσεων του νευρικού συστήματος και διαταραχών του εντέρου. Ο Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) την κατατάσσει στα ισχυρά «καθαρτικά της ρίζας» (drastic purgatives), υποδεικνύοντας τη χρήση της για την αποβολή «κακών υγρών» από το σώμα, σε καταστάσεις όπως η υδρωπικία, οι ρευματισμοί και η παρατεταμένη δυσκοιλιότητα.

Κατά τη Βυζαντινή και Μεσαιωνική περίοδο, η ρίζα της χρησιμοποιούνταν ως ισχυρό καθαρτικό, συνήθως, σε μικρές δόσεις, αλλά και ως εμετικό και αντιπαρασιτικό. Στη λαϊκή θεραπευτική, εφαρμοζόταν, επίσης, εξωτερικά ως κατάπλασμα για οιδήματα, κατάγματα και ρευματικούς πόνους.

Φαρμακολογικές και Θεραπευτικές Ιδιότητες της βρυωνίας

1. Καθαρτική και Εμετική Δράση

Η κύρια παραδοσιακή χρήση της βρυωνίας ήταν ως ισχυρό καθαρτικό. Η ρίζα της περιέχει κουκουρβιτακίνες (κυρίως cucurbitacin B, D, και E), που δρουν ερεθιστικά στο έντερο, προκαλώντας εντονότατη εκκένωση του παχέος εντέρου. Επίσης, περιέχει γλυκοζίτες, αιθέριο έλαιο και τανίνες.
Αυτή η δράση, γνωστή ήδη από την αρχαιότητα, χρησιμοποιούνταν για την απομάκρυνση «βλαβερών χυμών» και σε περιπτώσεις έντονης δυσκοιλιότητας, κατακράτησης υγρών και εντερικών παρασίτων.

⚠️ Ωστόσο, η καθαρτική αυτή δράση συνοδευόταν από σοβαρές παρενέργειες, γι’ αυτό η χρήση του φυτού απαιτούσε μεγάλη προσοχή. Σε λάθος δοσολογία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αφυδάτωση, εμετούς, ακόμα και καρδιοαναπνευστική καταστολή.

2. Αντιφλεγμονώδης και Αναλγητική Δράση

Η Bryonia προκαλεί αναστολή φλεγμονωδών ενζύμων (COX-2/cyclooxygenase-2/κυκλοοξυγενάση-2, TNF-α/Tumor necrosis factor alpha/Παράγοντας νέκρωσης όγκου άλφα) και θεωρείται δραστική σε περιπτώσεις αρθρίτιδας και πολυαρθρίτιδας, ρευματοειδών νοσημάτων και μυοσκελετικών πόνων. Ακόμη, χρησιμοποιείται στο έλκος δωδεκαδακτύλου, στο άσθμα, στην πλευρίτιδα, αλλά και στην υπέρταση.

3. Αντιοξειδωτική Δράση

Οι φαινολικές ενώσεις και τα φλαβονοειδή που περιέχει προσδίδουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες, προστατεύοντας τα κύτταρα από οξειδωτικό στρες, ειδικά στο ήπαρ και τα νεφρά.

4. Αντικαρκινική Δυναμική

Ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι κουκουρβιτακίνες έχουν κυτταροτοξική δράση σε καρκινικές σειρές, κυρίως, μέσω αναστολής της κυτταρικής διαίρεσης (G2/M phase arrest) και ενεργοποίησης αποπτωτικών μονοπατιών.

5. Αντιμικροβιακή Δράση

Τα εκχυλίσματα της ρίζας έχουν ανασταλτική δράση κατά Gram+ και Gram− βακτηρίων, ιών καθώς και ορισμένων μυκήτων.

6. Ομοιοπαθητική Χρήση

Η Bryonia alba (στενός συγγενής της B. cretica) είναι πολύ διαδεδομένη στην ομοιοπαθητική για την αντιμετώπιση λοίμωξης του αναπνευστικού, μυϊκού πόνου, ρευματισμών, ημικρανιών, ηπατικών προβλημάτων και δυσκοιλιότητας, σε πολύ υψηλές αραιώσεις, χωρίς τοξική δράση.

Τοξικότητα και Κίνδυνοι

Όλα τα μέρη του φυτού, ιδιαίτερα οι ώριμοι καρποί και η ρίζα, περιέχουν τοξικές ουσίες.

Η υπερδοσολογία μπορεί να προκαλέσει:

Έντονη διάρροια, εμετό, αφυδάτωση
Στομαχόπονο, ζάλη, λιποθυμία
Αναπνευστική καταστολή
Καρδιακή αρρυθμία
Θάνατο σε σοβαρές περιπτώσεις δηλητηρίασης

Η χρήση απαγορεύεται χωρίς ιατρική επίβλεψη.

Συμπεράσματα

Η Bryonia cretica είναι ένα φυτό που χαρακτηρίζεται από ισχυρή καθαρτική και αντιφλεγμονώδη δράση, με σημαντική ιστορική σημασία στην ελληνική και ευρωπαϊκή βοτανική ιατρική. Παρά το φαρμακευτικό της δυναμικό, κυρίως, λόγω των κουκουρβιτακινών, το φυτό παραμένει επικίνδυνο όταν χρησιμοποιείται σε υπερβολικές ποσότητες.

Η σύγχρονη φαρμακολογία εξετάζει εκ νέου τις δραστικές ουσίες του σε αντικαρκινικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Απαιτείται ασφαλής χρήση και τήρηση των θεραπευτικών δοσολογιών με βάση τη βιοχημική σύνθεση του φυτού.

Βιβλιογραφία

Kumar, S., Madaan, R., Gahlot, K., & Sharma, A. (2008). The Genus Bryonia: A Review. Pharmacognosy Reviews, 2(4), 392–401. https://doi.org/10.4103/0973-7847.45403
Popović, M., et al. (2019). From medicinal plant to noxious weed: Bryonia alba L. (Cucurbitaceae)
Kumar, S., Madaan, R., Gahlot, K., & Sharma, A. (2008). The Genus Bryonia: A Review. Pharmacognosy Reviews, 2(4), 392–401. https://doi.org/10.4103/0973-7847.45403
Popović, M., et al. (2019). From medicinal plant to noxious weed: Bryonia alba L. (Cucurbitaceae) in northern and eastern Europe. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 15(1), 1–13. https://doi.org/10.1186/s13002-019-0303-6
Renner, S. S., & Schaefer, H. (2016). Phylogenetics of the Cucurbitaceae and the placement of Bryonia. Taxon, 65(6), 1110–1121. https://doi.org/10.12705/656.7
IUCN Medicinal Plant Specialist Group. (2010). Bryonia cretica. The IUCN Red List of Threatened Species. https://www.iucnredlist.org/species/164279/1243504
Homeopathic Pharmacopoeia Convention of the United States. (2005). Monograph for Bryonia alba. Washington, DC.
Verywell Health. (2021). Bryonia Uses. https://www.verywellhealth.com/bryonia-5115471
Healthline. (2021). Bryonia: Purported Benefits and Potential Side Effects. https://www.healthline.com/health/bryonia
Spandidos Publications. (2019). Bryonia dioica aqueous extract induces apoptosis and G2/M cell cycle arrest in MDA‑MB 231 breast cancer cells. Molecular Medicine Reports, 20(1), 73–80. https://doi.org/10.3892/mmr.2019.10022
NordGen. (n.d.). Bryonia cretica ssp. dioica. https://publication.nordgen.org/Cultivation-Manual-Medicinal-and-Aromatic-Plants/bryonia-cretica-ssp-dioica.htm