Βαμβάκι. Το βαμβάκι είναι γνωστό ότι είναι εμμηναγωγό κι έχει αντισυλληπτικές ιδιότητες, αλλά και άλλα οφέλη για την υγεία
Βαμβάκι
Το βαμβάκι ή γοσύπιο ή Gossypium είναι αγγειόσπερμο, δικοτυλήδονo φυτό το οποίο ανήκει στην τάξη των Malvaceae ή Μαλαχοειδών. Είναι ιθαγενές των τροπικών περιοχών της Ασίας και της Αφρικής είναι γνωστό από τα πανάρχαια χρόνια και καλλιεργείται για τις ίνες του.
Τα είδη βαμβακιού που καλλιεργούνται σήμερα είναι τέσσερα.
1-Αδρότριχο βαμβάκι ή Χνουδωτό βαμβάκι (Γοσσύπιον το αδρότριχον – Gossypium hirsutum)
Το πιο συχνά καλλιεργούμενο βαμβάκι που δίνει πάνω από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής. Είναι και το μοναδικό είδος που καλλιεργείται στην Ελλάδα. Το είδος αυτό είναι πολυετές, αλλά στην Ελλάδα καλλιεργείται ως μονοετές γιατί δεν επιβιώνει σε κρύο χειμώνα. Οι ίνες που παράγει φτάνουν τα 45 χιλιοστόμετρα μήκος και χαρακτηριστικό του είναι το χνούδι που περικλείει τα σπόρια του. Τα άνθη του είναι λευκά όταν ανοίξουν αλλά στην πορεία αλλάζουν χρώμα και γίνονται κόκκινα ή μοβ. Είναι βαμβάκι υψηλής ποιότητας με μεγάλη αντοχή, ελαστικότητα, πολύ καλή στιλπνότητα και ομοιομορφία.
2-Ποώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το ποώδες – Gossypium herbaceum)
Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν, στην Ινδία και σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής. Παλαιότερα η καλλιέργεια του ήταν πολύ διαδεδομένη, αλλά σήμερα οι καλλιέργειες του αντικαταστάθηκαν από το χνουδωτό βαμβάκι που είναι ανώτερης ποιότητας.
3-Βαρβαδεινό βαμβάκι (Γοσσύπιον το βαρβαδινόν – Gossypium barbadense)
Πολυετή και ετήσια φυτά που τα περισσότερα είναι δενδροειδή και φτάνουν σε ύψος και τα 6 μέτρα. Η καταγωγή του είδους αυτού είναι η λατινική Αμερική και σήμερα καλλιεργείται στην Αίγυπτο, το Σουδάν, σε πρώην Σοβιετικές χώρες, στις Η.Π.Α., στη Βραζιλία και το Περού. Τα κλαδιά του βαμβακιού αυτού είναι πλάγια και τα φύλλα του έχουν μεγάλες σχισμές. Τα σπόρια του είναι κυανού χρώματος και τα άνθη είναι κιτρινωπά με μία κηλίδα στη βάση του κάθε πέταλου. Οι ίνες του είναι οι μακρύτερες από όλα τα είδη και φτάνουν και τα 50 χιλιοστόμετρα και είναι καλής ποιότητας, λεπτές και μαλακές.
4-Δενδρώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το δενδρώδες – Gossypium arboreum)
Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και την Ινδία όπου θεωρείται ιερό φυτό γι αυτό βρίσκεται έξω από πολλούς ναούς. Οι ίνες του είναι πολύ κοντές και όχι τόσο καλής ποιότητας γι αυτό η καλλιέργεια του είναι πολύ περιορισμένη.
Από το βαμβάκι χρησιμοποιούνται για τη θεραπευτική οι σπόροι (βαμβακέλαιο) και ο φλοιός της ρίζας.
Στην ιατρική το βαμβάκι χρησιμοποιείται μετά τον τοκετό για την αποβολή του πλακούντα και την αύξηση της γαλουχίας, καθώς και για γαστρεντερικά προβλήματα, όπως αιμορραγίες και διάρροια, για ναυτία, πυρετούς και πονοκεφάλους.
Λαμβάνοντας υπόψη τις βιολογικές του δραστηριότητες, το βαμβάκι χρησιμοποιείται για τη θεραπεία βακτηριακών, μυκητιασικών και ιογενών ασθενειών, όπως, η ελονοσία. Η γκοσσυπόλη είναι μια φυσική φαινολική αλδεΰδη και βρίσκεται στα φυτά βαμβακιού (Gossypium). Η τοξικότητα της γκοσσυπόλης έχει περιορίσει τη χρήση του βαμβακόσπορου στις ζωοτροφές και η πιο συχνή τοξική επίδραση είναι η βλάβη στην αναπαραγωγική ικανότητα ανδρών και γυναικών.
Το βαμβάκι καλλιεργείται, κυρίως, για τις ίνες του τα φύλλα του χρησιμοποιούνται παραδοσιακά σε συνδυασμό με χυμό από το Citrus limon (Λεμόνι) στη θεραπεία διαρροϊκών ασθενειών, όπως η σαλμονέλωση, η σιγκέλλωση, η αμοιβαδική δυσεντερία κ.λπ.
Η γκοσσυπόλη, επίσης, περιορίζει τον πολλαπλασιασμό και την εισβολή των καρκινικών κυττάρων και την αγγειακή διαπερατότητα που προκαλείται από τον VEGF/Vascular Endothelial Growth Factor/Αγγειακός Ενδοθηλιακός Αυξητικός Παράγοντας και την νεοαγγείωση του όγκου, προκαλώντας αναστολή του κυτταρικού κύκλου. Επιπλέον, η γκοσσυπόλη έχει καλά φυσικά χαρακτηριστικά, όπως καλή διαλυτότητα, αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα και μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα.
Το Gossypium Herbaceum είναι ευεργετικό για όλους τους τύπους δέρματος, συμπεριλαμβανομένου του λιπαρού, ξηρού, κανονικού, επιρρεπούς στην ακμή και ευαίσθητου δέρματος. Οι πλούσιες σε αντιοξειδωτικά και καταπραϋντικές του ιδιότητες το καθιστούν ιδιαίτερα κατάλληλο για το ευαίσθητο δέρμα, ενώ τα προστατευτικά του οφέλη καλύπτουν τις ανάγκες του λιπαρού και επιρρεπούς στην ακμή δέρματος.
Ο φλοιός της ρίζας βαμβακιού είναι εμμηναγωγός και αιμοστατικός της μήτρας, αλλά διευκολύνει τον τοκετό, αλλά σε μη τελειόμηνη εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Χρησιμοποιείται, ακόμη για ναυτία, πυρετό, πονοκέφαλο, διάρροια, δυσεντερία, νευροπαθητικό πόνο και αιμορραγία.
Το βαμβάκι συμβολίζει τη δύναμη, την ισχύ και την κυριαρχία και προστατεύει από τα ξόρκια, τις κατάρες και τα κακά πνεύματα.
Το βαμβάκι καλλιεργείται σε πάνω από εκατό χώρες για να παρέχει πρώτες ύλες στην κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία.
Οι σπόροι που λαμβάνονται από το βαμβάκι είναι μια πλούσια πηγή πρωτεΐνης και χρησιμοποιούνται για παραγωγή λαδιού και ζωοτροφών.
Το βαμβακέλαιο περιέχει μόνο 18% μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, αλλά όταν υδρογονώνεται μερικώς, η περιεκτικότητα αυξάνεται στο 50%. Το βαμβακέλαιο, όπως και το ελαιόλαδο, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και βοηθά στη μείωση του κινδύνου καρδιακών παθήσεων και στην ανακούφιση των συμπτωμάτων φλεγμονωδών παθήσεων, όπως η αρθρίτιδα.
Εισαγωγή
Τη δεκαετία του 1970, η Κίνα πραγματοποίησε εκτενείς κλινικές μελέτες για τη γκοσσυπόλη, μια πολυφαινολική ένωση του βαμβακιού, ως ανδρικό αντισυλληπτικό. Σε δοκιμές με δόση 20 mg/ημέρα σε περίπου 4.000 άνδρες για 6 μήνες έως 4 χρόνια, το 99.8% πέτυχε αζωοσπερμία μέσα σε 2 μήνες. Παρότι τα αποτελέσματα ήταν αντισυλληπτικά, περίπου 7% από αυτούς εμφάνισαν μόνιμη στειρότητα, ενώ υπήρχαν παράπλευρες ενέργειες όπως υποκαλιαιμία, κόπωση, μείωση λίμπιντο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διέκοψε το πρόγραμμα το 1986 λόγω του στενού εύρους ασφαλούς χρήσης…
Τι είναι η γκοσσυπόλη;
Η γκοσσυπόλη είναι:
- Μια κιτρινωπή φαινολική αλδεΰδη, σεσκιτερπενικής δομής (C₃₀H₃₀O₈)
- Η γκοσσυπόλη έχει ισχυρές βιοχημικές ιδιότητες.
- Παράγεται στους σπόρους, το ρίζωμα, τους κορμούς και τα φύλλα του βαμβακιού.
Λειτουργεί ως αναστολέας ενζύμων, όπως δεϋδρογονάσες, επηρεάζοντας ορμονικούς και κυτταρικούς μηχανισμούς.
Εμμηναγωγός δράση & γυναικεία αναπαραγωγή
1. Διαταραχές κύκλου & ορμονική ανισορροπία
- Σε δόση 20 mg/kg/ημέρα για 60 ημέρες η γκοσσυπόλη προκαλεί μείωση των επιπέδων προγεστερόνης και μείωση των θυρεοειδικών ορμονών T4, με υψηλό λόγο Τ3-triiodothyronine-τριιωδοθυρονίνη/Τ4-thyroxine-θυροξίνη.
2. Βλάβη στις ωοθήκες & ατροφία
- Μείωση αριθμού φυσιολογικών ωοθυλακίων, με τριπλασιασμό των ατροφικών θυλακίων.
- Μόνιμη υπογονιμότητα με συνέχεια της θεραπείας.
3. Αναστολή εμφύτευσης γονιμοποιημένου ωαρίου & πρώιμη διακοπή εγκυμοσύνης
- Ενδομυϊκές ενέσεις από την ημέρα σύλληψης έως την 8η ημέρα προκαλούν αποτυχία εμφύτευσης του γονιμοποιημένου ωαρίου και μειωμένα επίπεδα οιστραδιόλης/προγεστερόνης.
Μηχανισμοί βλάβης
- Προκαλεί διακοπή της μείωσης των ωοκυττάρων, αλλαγές στη μείωση ατράκτου και δυσλειτυργία στα μιτοχόνδρια.
- Αύξηση ROS/Reactive Oxygen Species/Αντιδραστικά είδη οξυγόνου & απόπτωσης.
- Αναστολή στεροειδογένεσης: Μείωση παραγωγής προγεστερόνης/οιστραδιόλης στα ωοθηκικά κύτταρα μέσω αναστολής ενζύμων.
Τοξικότητα & Κλινικοί περιορισμοί
- Σε γυναίκες, η κατανάλωση σπόρων βαμβακιού προκαλεί υπογονιμότητα και υδρομήτρα.
- Η χρήση σε άντρες προκαλεί υποκαλιαιμία, ηπατοτοξικότητα και σε κάποιες περιπτώσεις μη αναστρέψιμη στειρότητα (~10%).
Συμπεράσματα
Η γκοσσυπόλη διαθέτει έντονη εμμηναγωγό κι αντισυλληπτική δράση, όπως, φαίνεται από επιδράσεις στον κύκλο, στις ωοθήκες, στην ωορρηξία και στην εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Παρά την ισχύ του, η τοξικότητα το καθιστά επικίνδυνο για κλινική χρήση, χωρίς, σοβαρή ιατρική επίβλεψη.
Ο φλοιός της ρίζας είναι εμμηναγωγός, αλλά κι αιμοστατικός της μήτρας. Διευκολύνει τον τοκετό, αλλά πριν τον τοκετό μπορεί να προκαλέσει αποβολή.
Το έλαιο των σπόρων βαμβακιού περιορίζει την έντονη αιμορραγία της μήτρας και αυξάνει την περιεκτικότητα σε λίπος του μητρικού γάλακτος.
Συνοπτική βιβλιογραφία
- Qian, S. Z., & Wang, Z. G. (1984). Gossypol: a potential antifertility agent for males. Annual Review of Pharmacology and Toxicology, 24, 329–360.
- Gadelha, I. C., et al. (2014). Gossypol promotes degeneration of ovarian follicles in rats. ScientificWorldJournal, 2014, 986184.
- Zhong, X., et al. (2009). Gossypol interferes with swine granulosa cell function. Domestic Animal Endocrinology, 28(3), 243‑256.
- Inoue, M., et al. (2021). Gossypol exposure induces mitochondrial dysfunction during oocyte maturation in mice. Reproductive Toxicology, 98, 1‑8.
- wiwikipedia.org
Αρθρογράφος: Κριαράς Ιωάννης, πτυχιούχος Γεωπόνος-Βιοτεχνολόγος, με εξειδίκευση σε φαρμακευτικά φυτά, του Γ.Π.Α (Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών)
Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για την υγεία σας
Πατήστε, εδώ, για να παραγγείλετε τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για την υγεία σας
Διαβάστε, επίσης,
Μολόχα, ένα θαυματουργό βότανο!
