Ο καρκίνος μαστού στην αρχαία Ελλάδα. Οι όγκοι μαστού στην αρχαία Ελλάδα και η προληπτική και θεραπευτική τους αντιμετώπιση.
Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD
Ο καρκίνος μαστού στην αρχαία Ελλάδα
Δημοκίδης ο Κροτωνιάτης (~ 520 π.Χ.)
Ο πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος (484-426 πΧ) αναφέρει τον καρκίνο του μαστού από τον οποίο έπασχε η Άτοσσα η μητέρα του Βασιλιά των Περσών Δαρείου και την θεράπευσε ο Έλληνας γιατρός Δημοκήδης, όταν υπηρετούσε στην Περσική Αυλή (520 π.Χ.) και στη συνέχεια έγινε περιζήτητος. Ήταν γιος του Καλλιφώντος του Κνιδίου που ήταν, επίσης, ιατρός και επειδή δυσαρέστησε τον πατέρα του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να καταφύγει στην Αίγινα. Ο Δημοκήδης – που άσκησε την ιατρική στην Αίγινα, την Αθήνα και τη Σάμο κατέδειξε πρώτος την υπεροχή των Ελλήνων ιατρών έναντι των Αιγυπτίων συναδέλφων τους. Γράφουν, δε, γι’ αυτή την επιτυχή του θεραπεία εκτός από τον Ηρόδοτο και οι συγγραφείς Αθήναιος, Αιλιανός, Ιάμβλιχος και Πλίνιος.
Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.):
O επιφανέστερος Έλληνας ιατρός που αποκαλείται και Μέγας ή Πατέρας της Ιατρικής. Γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και πέθανε στη Λάρισα της Θεσσαλονίκης γύρω στο 377 π.Χ. Τάφηκε λίγο έξω από αυτήν, ο δε τάφος του κατά τον Άνθιμο Γαζή (17ο-18ο αιώνας) που ήταν αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, υπήρχε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Για τη ζωή του παραμένουν πολλά άγνωστα. Κατά τις μαρτυρίες των διαφόρων ιατρών της αρχαιότητας, είχε μητέρα την Φαιναρέτη, δέκατη όγδοη απόγονο του Ηρακλή και μαία στο επάγγελμα. Ήταν γιος και μαθητής του γιατρού Ηρακλείδη δέκατο έβδομο απόγονο του Ασκληπιού, «Αρχιερέα–Αρχίατρο» του Ασκληπιού της Κω. Το Ασκληπιείο αυτό ήταν τότε ένα από τα πιο σπουδαία της εποχής του και ανήκε στους «Ασκληπιάδες» απογόνους του Ποδαλείριου, γιου του Ασκληπιού, που σύμφωνα με την παράδοση είχε ναυαγήσει μετά τον πόλεμο της Τροίας στη Κω και το είχε ιδρύσει. Γιατροί ήταν, επίσης, φημισμένοι, τα δυο παιδιά του ο Θεσσαλός και ο Δράκοντας και ο γαμπρός του ο Πόλυβος. Το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς του ο Ιπποκράτης το ανέπτυξε στην Κω, όπου υπήρχε ιατρική δραστηριότητα και πριν από αυτόν, όπως και στην γειτονική Κνίδο. Επισκέφθηκε την Θάσο, τα Άβδηρα, την Αθήνα και περιηγήθηκε στην Ασία και ίσως, στην βόρεια Αφρική. Γνώρισε διάσημους άντρες της εποχής του, όπως, τον ρήτορα Γοργία τον Λεοντίνο, τον περίφημο γυμναστή Ηρόδικο από την Σηλυβρία και τον φιλόσοφο Δημόκριτο. Μάζεψε πολύτιμες παρατηρήσεις και έκανε πολλές επιδημιολογικές έρευνες και επέστρεψε μετά στην Κω, όπου επιδόθηκε σε συστηματική διδασκαλία και συνέγραψε τα θαυμάσια έργα που αποτελούν την περίφημη «Ιπποκρατική συλλογή». Η τεράστια συμβολή του είναι πως διαχώρισε την ιατρική από τη θρησκεία και την μαγεία και τη στήριξε στην παρατήρηση και την λογική, θέτοντας, έτσι, τις βάσεις της επιστημονικής ιατρικής.
Οι Ιπποκρατικοί κανόνες διατυπώνονται στη λεγόμενη «Ιπποκρατική Συλλογή», που για δύο χιλιετίες ως και τον 18ο αιώνα θεωρούνταν το θεμελιώδες κλασσικό κείμενο της ιατρικής. Πολλές από τις επιστημονικές και ηθικές αξίες των θεωριών που περιλαμβάνει ισχύουν πάντοτε. Αφού αφομοίωσε, επεξεργάστηκε και διεύρυνε ότι εποικοδομητικό υπήρχε στις ιατρικές γνώσεις του καιρού του, ο Ιπποκράτης κατέληξε στη διατύπωση της λεγόμενης «θεωρίας των χυμών», που έμελλε να επηρεάσει τις αντιλήψεις για την παθολογία ως την εποχή μας. Πίστευε ότι η κατάσταση της υγείας και ασθενείας συνδέονται με τις αντίστοιχες καταστάσεις ισορροπίας και έλλειψης ισορροπίας μεταξύ των 4 βασικών υγρών του σώματος (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μαύρη χολή), από την ανάμειξη των οποίων εξαρτάται και η ατομική ιδιοσυγκρασία (αιματώδης, φλεγματική, χολερική και μελαγχολική). Ο Ιπποκράτης υπήρξε, εξάλλου, ο δημιουργός του ηθικού κώδικα του ιατρικού επαγγέλματος, με τον Ιατρικό Όρκο. Πίστευε ότι όποιος θέλει να θεραπεύσει σωστά τον άρρωστο πρέπει να τον γνωρίζει καλά.
Με βάση αυτήν την αρχή του, χορηγούσε φάρμακα με φειδώ, απέδιδε μεγάλη σημασία στη δίαιτα και πίστευε πως για να χειρουργήσει κάποιος ιατρός έπρεπε να έχει χειρουργική εμπειρία. «Όσα μεν γαρ χειρουργήσαι δει χρη ξυνεθισθήναι το γαρ έθος τήσι χερσί κάλλιστον διδασκάλιον γίνεται». Ο Ιπποκράτης υπήρξε άριστος πρακτικός ιατρός. Περίφημος δάσκαλος, ανυπέρβλητος συγγραφέας που απολαμβάνει ακόμα και σήμερα ένα κύρος ανυπέρβλητο. Με την εμφάνισή του η Ιατρική από τέχνη έγινε επιστήμη.
Πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο «καρκίνο»:
Ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε σε γραπτά κείμενα τον όρο «καρκίνος ή καρκίνωμα» για τη μύτη, τον τράχηλο της μήτρας και τους μαστούς. Περιγράφει τη σκληρή διήθηση του τραχήλου της μήτρας, ενώ, ατελώς, αναφέρει και τον καρκίνο του μαστού: «Στους τιτθούς αναπτύσσονται σκληρά φύματα που δε διαπυήσκονται, αλλά, συνεχώς, καθίστανται σκληρότερα και απ’ αυτά αργότερα γεννώνται κρυπτοί καρκίνοι». Συσχέτισε την εμφάνιση του καρκίνου μαστού με την παύση της εμμήνου ρύσεως, η οποία οδηγούσε σε δημιουργία όγκων που δε διηθούσαν το δέρμα. Έτσι, πίστευε ότι η πρόγνωση της νόσου είναι σχετικά καλή, αν υποβληθεί σε θεραπεία κατά τα αρχικά στάδιά της και όταν η γυναίκα έχει ακόμα έμμηνο ρύση. Θεωρούσε ότι ήταν καλύτερα να μη δοθεί θεραπεία σε «κεκρυμμένο» καρκίνο. Για να αποφευχθεί η εξέλιξη σε καρκίνο συνταγογραφούσε ένα ελιξήριο με βασικό συστατικό το εσωτερικό μέρος από ένα άγριο αγγούρι αναμεμιγμένο με κηρήθρα σε νερό. Αυτό σήμαινε ότι μόνο ελκωτικοί καρκίνοι θα μπορούσαν να θεραπευθούν με εγχείρηση, πιθανώς σαν ανακουφιστική θεραπεία, παρόλο που αυτός ο όρος δεν υπήρχε στην αρχαία ογκολογία.
Χαρακτηριστικά ο Ιπποκράτης για τον καρκίνο είχε γράψει:
–Γυναικί, εν Αβδήροισι, καρκίνωμα εγένετο περί το στήθος και δια της θηλής έρεεν ιχώρ ύφαιμος, δηλαδή γυναίκα από τα Άβδηρα είχε καρκίνο στο μαστό και από τη θηλή έτρεχε αιμορραγικό υγρό. Όταν τελικά κατάφεραν να σταματήσουν την αιμορραγία η γυναίκα πέθανε. (Επιδημιών V, 101 Σελ 258)
–Οκόσοι κρυπτοί καρκίνοι γίγνονται μη θεραπεύειν βέλτιστον. Θεραπευόμενοι γαρ απόλυνται ταχέως. Μη θεραπευόμενοι δε πολύ χρόνον, δηλαδή είναι προτιμότερο να μην εφαρμόζεται καμιά θεραπεία. Και τούτο γιατί αν λάβει θεραπεία η ασθενής θα πεθάνει σύντομα, ενώ αν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα.(ΙV Αφορισμοί 6ον.38 Σελ 572)
–Οκόσα φάρμακα ουκ ιήται, σίδηρος ιήται οκόσα σίδηρος ουκ ιήται, πυρ ιήται, όσα δε πυρ ουκ ιήται, ταύτα χρη νομίζειν ανίατα., δηλαδή όσα δε θεραπεύονται με φάρμακα θεραπεύονται με το νυστέρι, όσα δε θεραπεύονται με το νυστέρι θεραπεύονται με καυτηρίαση, όσα δε θεραπεύονται με καυτηρίαση πρέπει να θεωρούνται ανίατα. (Αφορισμοί, 4, 609). Οι αντιλήψεις του για τη σημασία της χειρουργικής θεραπείας συνοψίζονται στη γνωστή αυτή φράση.
Ασκληπιεία Επιδαύρου, Κω, Τρίκκης, Κορίνθου:
Τα Ασκληπιεία ήταν λατρευτικοί Ναοί και μαζί Θεραπευτικά κέντρα της Αρχαίας Ελλάδας. Εκεί οι ιερείς και θεραπευτές μαζί, οι ονομαζόμενοι Ασκληπιάδες, ασκούσαν ιατρική, σε άτομα κυρίως που έπασχαν από χρόνιες παθήσεις.
Αγαλματίδια με μαστούς βρέθηκαν μετά από ανασκαφές σε περιοχές όπου άλλοτε ήταν ιερά του Έλληνα Θεού της θεραπείας, δείχνοντας ότι οι ασθένειες του μαστού ήταν οι πιο συχνές αρρώστιες για τις οποίες oι άνθρωποι ζητούσαν υπερφυσική βοήθεια. Εδώ, βρίσκονται πολλά πήλινα ή μαρμάρινα τάματα με απεικονίσεις μαστού και διανοίξεις απoστημάτων.
Τα πρώτα Ασκληπιεία χάνονται στο λυκόφως που χωρίζει τον Μύθο από την Ιστορία. Το λίκνο τους εντοπίζεται στη Θεσσαλία. Κατά τον Στράβωνα το αρχαιότερο Ασκληπιείο βρίσκεται στην Τρίκκη, τα σημερινά Τρίκαλα, παρόλο που το Μαντείο των Δελφών είχε γνωματεύσει ότι το πρώτο είναι της Επιδαύρου. Οι ειδικοί, σήμερα, προσδιορίζουν τις αρχές της λατρείας στην Επίδαυρο περίπου στο 16ο αιώνα π.Χ. στο ύψωμα του Κυνορτίου, πίσω από το θέατρο. Είτε από εκεί ή από αλλού η λατρεία του Ασκληπιού ξεχύνεται σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Τουλάχιστον 400 Ασκληπιεία είναι σήμερα γνωστά σε ολόκληρο τον αρχαίο και ρωμαϊκό χώρο.
Αναπόσπαστα μέρη των Ασκληπιείων ήταν ο ναός του Ασκληπιού με άγαλμα του Θεού, ο βωμός για τη θυσία που ήταν απαραίτητη για τον εξαγνισμό του αρρώστου, το εγκοιμητήριο ή άβατο και η ιερή κρήνη για τον εξωτερικό, αλλά και τον εσωτερικό καθαρμό. Τα πιο φημισμένα, όπως της Επιδαύρου, της Κω και της Περγάμου πλαισιώνονταν από θέατρα, γυμναστήρια, στάδια, ξενώνες, λουτρά, φυσιοθεραπευτήρια, αλλά και ναούς άλλων Θεών, όπως του Απόλλωνα Ιατρού, της Υγείας και άλλων.
Οι ασθενείς εισέρχονταν στο Ασκληπιείο, αφού λούζονταν και καθαρίζονταν εξωτερικά προσέφεραν θυσία στον Θεό. Παρακολουθούνταν από τους ιερείς, καταγράφονταν το ιστορικό τους, ακολουθούσαν μια διαιτητική αγωγή και όταν ήταν πλέον έτοιμοι και εξαγνισμένοι έμπαιναν στο άβατο και κοιμόντουσαν. Πιθανώς, ο ύπνος αυτός να υποβοηθείτο από φάρμακα όπως π.χ. το όπιο. Στο άβατο εμφανίζονταν σαν όνειρο ο Θεός ο οποίος τους υπαγόρευε τη θεραπεία που έπρεπε να ακολουθήσουν.
Στο θεραπευτικό οπλοστάσιο των Ασκληπιείων περιλαμβάνονταν: Η θεραπευτική δύναμη της πίστεως, η ψυχική ευφροσύνη από την παραμονή σε ευχάριστο περιβάλλον, η χρήση των λουτρών καθαριότητας ή και ιαματικών ή και θαλασσίων, η διαιτητική φροντίδα, η χρήση διαφόρων παρασκευασμάτων από βότανα για τοπική ή συστηματική χρήση, όπως εκχυλίσματα, αφεψήματα, επιθέματα, υπόθετα, αλοιφές, κολλύρια κ.ά., οι χειροπρακτικές τεχνικές σε συνδυασμό με μαλάξεις ή υδροθεραπεία ή και κινησιοθεραπεία, η χρήση ψυχοθεραπευτικών τεχνικών αλλά και χειρουργικές επεμβάσεις. Η εγκοίμηση δεν είχε εφαρμογή στο σύνολο των ασθενών. Απλά προβλήματα λύνονταν επί τόπου.
Πρωτεύοντα ρόλο στα Ασκληπιεία έπαιζαν οι ιερείς – ιατροί και μεταξύ αυτών ο πρωθιερεύς που εφάρμοζε το κύριο μέρος της θεραπείας και δίδασκε την τέχνη στους μυημένους. Τον συνόδευαν οι πυρφόροι, οι ιερομνήμονες, οι θεράποντες και οι νακόποι (νεωκόροι) ή ζακόριοι, όπως και τα ιερά ζώα, το φίδι ή δράκος, ο σκύλος, ο αλέκτωρ κ.ά.
Στα Ασκληπιεία εδιακονείτο η ιατρική εμπειρία, κυρίως, σε χρόνιες παθήσεις, όπως τα ψυχικά νοσήματα, τα οφθαλμολογικά, τα δερματολογικά, τα ρευματολογικά, οι στομαχικές και εντερικές διαταραχές κ.ά. Στο ναό προσέφευγαν, επίσης, γυναίκες με προβλήματα γονιμότητας.
Πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι στα Ασκληπιεία εξασκούνταν μια θεουργική ιατρική. Δεν είναι αληθές. Ο μέγας Ιπποκράτης ήταν γιος του Ηρακλείδη, πρωθιερέα του Ασκληπιείου της Κω. Αυτός του δίδαξε μέσα στο Ασκληπιείο της Κω, που ανήκε στην οικογένειά του, την ιατρική. Εδώ την εξύψωσε, την εφάρμοσε και παρέδωσε το Ασκληπιείο στους γιους του Θεσσαλό και Δράκοντα και τον γαμπρό του Πόλυβο. Εδώ δίδαξαν και τα εγγόνια του Γοργίας, Δράκων Β΄ και Ιπποκράτης Γ’. Στο ίδιο Ασκληπιείο δίδαξαν και οι άλλοι περίφημοι ιατροί, όπως ο Πραξαγόρας, ο Φιλίνος, ο Εμπειρικός, ο Ξενότιμος, ο Κριτόδημος και ο Ξενοφών ιατρός του Αυτοκράτορα Κλαυδίου. Είναι δυνατόν αυτοί οι εξέχοντες ιατροί να εξασκούσαν θεουργική ιατρική; Το ίδιο ισχύει και για τον μέγα Γαληνό τέκνο του Ασκληπιείου της Περγάμου, η ιατρική του οποίου δεν ξεπεράστηκε επί 1500 χρόνια.
Μέσα σ’ αυτά τα Ασκληπιεία γεννήθηκε και εξελίχθηκε η επιστημονική ιατρική που κυριάρχησε στον κόσμο για 2300 χρόνια από το 500 π.Χ., μέχρι το 1800 μ.Χ. Η Ιατρική αυτή επέζησε για 1500 χρόνια μετά την οριστική καταστροφή της λατρείας του Ασκληπιού, αλλά και την κτιριακή καταστροφή των Ασκληπιείων.
Σήμερα, θα τα παρομοιάζαμε με τα σανατόρια της Δυτικής Ευρώπης των αρχών του 19ου αιώνα, όπου και εδώ η διαιτητική αγωγή, η ξεκούραση, η αεροθεραπεία, η υδροθεραπεία και η κινησιοθεραπεία, η γυμναστική, τα λουτρά, οι μαλάξεις (massage), η μουσική, οι εκδρομές, η φαρμακοθεραπεία και η χειρουργική αντιμετώπιση έπαιξαν τον πρωτεύοντα θεραπευτκό ρόλο. Τα Ασκληπιεία σίγουρα ήταν εφάμιλλα, ίσως δε και καλλίτερα.
Στο Ασκληπιείο της Κορίνθου βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός πήλινων αναθημάτων που έχουν σχήμα μαστού και που πιθανόν στην αρχαιότητα να ήταν επιζωγραφισμένα. Άλλοτε απεικονίζουν έναν και άλλοτε δύο μαστούς.
Και άλλα αναθήματα μαστού έχουν βρεθεί όπου πιθανολογείται ότι αναπαριστούν όγκους και εκτομές.
Στο Μουσείο της Σμύρνης φυλάσσεται ένα αγαλματίδιο που παριστάνει μια νέα γυναίκα. Ο αριστερός μαστός είναι πολύ μεγαλύτερος από τον δεξιό, πτωτικός και παρουσιάζει ένα μεγάλο και βαθύ έλκος.
Βιβλιογραφία
Διδακτορική Διατριβή Σάββη Μάλλιου Κριαρά
Διαβάστε περισσότερα για την Σάββη Μάλλιου Κριαρά
Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο μαστού
Πατήστε, εδώ, για να παραγγείλετε τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο μαστού
Διαβάστε, επίσης,
