Λίπη, λιπαρά οξέα, λιπίδια κ.ά
Τύποι των λιπών στα τρόφιμα
Ακόρεστα λιπαρά οξέα
Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα
Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα
Trans λίπη
Ωμέγα λιπαρά οξέα:
ω-3
ω-6
ω-7
ω-9
Κορεσμένα λίπη
Διεστεροποιημένα λίπη
Λιπαρά οξέα
Απαραίτητα λιπαρά οξέα
Τα λίπη είναι ένα από τα τρία κύρια μακροθρεπτικά συστατικά, μαζί με τους υδατάνθρακες και τις πρωτεΐνες.
Τα λίπη είναι συμπλέγματα λιπαρών οξέων, πολυακόρεστων και κορεσμένων και γλυκερίνης.
Τα σκληρά λίπη περιέχουν, κυρίως, κορεσμένα και μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως τα λίπη ζωϊκής προέλευσης.
Τα λάδια, συνήθως, περιέχουν πολυακόρεστα και κάποια μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως είναι τα φυτικά έλαια.
Οι σκληρές μαργαρίνες είναι, κυρίως, κορεσμένα και μονοακόρεστα λιπατά οξέα, ενώ οι μαλακές μαργαρίνες περιέχουν περισσότερα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
Οι όροι “λάδι”, “λίπος” και “λιπίδια” συχνά συγχέονται. “Το λάδι” αναφέρεται, συνήθως, σε ένα λίπος με μικρές ή ακόρεστες αλυσίδες λιπαρών οξέων που είναι υγρό σε θερμοκρασία δωματίου, ενώ το “λίπος” αναφέρεται συγκεκριμένα σε λίπη που είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου. «Τα λιπίδια» είναι ο γενικός όρος, για όλες τις λιπαρές ουσίες, όπου περιλαμβάνονται τα λίπη, τα έλαια, τα φωσφολιπίδια, όπως η λεκιθίνη, η χοληστερίνη και τα λιπαρά οξέα. Η λεκιθίνη είναι σύμπλεγμα χολίνης, ινοζιτόλης, λιπαρών οξέων και φωσφόρου. Η χοληστερίνη ή χοληστερόλη είναι λιπαρή ουσία και είναι συστατικό των μεμβρανών των κυττάrων και της μυελίνης που απομονώνει τα νεύρα, πρόδρομος των χολικών οξέων και πρόδρομος των στερεοειδών ορμονών (σεξουαλικών, αντστρές) και βοηθάει στο ισοζύγιο του νερού και στον μεταβολισμό.
Ο μεταβολισμός των λιπαρών οξέων εξαρτάται από τη βιταμίνη C, μέσω της κρεατίνης των μυών.
Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα
Αρχικά αποκαλούνταν βιταμίνη F και η ονομασία αυτή εφαρμοζόταν για το λινολεϊκό, το λινολενικό και το αραχιδονικό οξύ. Σήμερα ισχύει για το λινολεϊκό οξύ, που είναι πρόδρομος των άλλων δύο. Είναι γνωστά και σαν PUFA-Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ή EFA-βασικά λιπαρά οξέα.
Tα PUFA από τα έλαια ψαριών είναι τα EPA (εικοσαπενταενοϊκό οξύ) και τα DHA (δακοσαεξαενοϊκό οξύ).
Οι πλουσιότερες πηγές του λινολεϊκού οξέος από τις τροφές σε γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια:
Έλαιο ηρανθέμου (72,70). Περιέχει και γ-λινολενικό οξύ (8%).
Έλαιο κρόκου (71,63)
Έλαιο κρόκου (71,63)
Σογέλαιο (49,66)
Καλαμποκέλαιο (47,55)
Σιτέλαιο (41,54)
Φυστικέλαιο (27,70)
Ελαιόλαδο (10,51)
Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα λειτουργούν ως συστατικά των μεμβρανών και του επιστρώματος μυελίνης των νεύρων, σαν πρόδρομοι ορμονών (προσταγλανδίνες), σαν συστατικά των χολυστερυλεστέρων και σαν συστατικά των τριγλυκεριδίων, που είναι λίπη του αίματος.
Η έλλειψη των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στα ζώα και στον άνθρωπο προκαλεί δερματικά νοσήματα και έκζεμα στα βρέφη.
Θεραπεία με PUFA γίνεται σε ατοπικό έκζεμα, σε έκζεμα βρεφών, στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, στην σκλήρυνση κατά πλάκας, για την πρόληψη θρόμβωσης και για την μείωση της χοληστερίνης στο αίμα. Τα EPA και DHA αυξάνουν τον χρόνο πηκτικότητας του αίματος και το κάνουν πιο λεπτόρρευστο, χρησιμοποιούνται στην στηθάγχη, μειώνουν τις υψηλές συγκεντρώσεις λιπών στο αίμα και προλαμβάνουν την θρόμβωση.
Η υψηλή πρόσληψη πολυακόρεστων λιπών απαιτεί αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης Ε.
Τα λίπη, όπως και άλλα λιπίδια, είναι γενικά υδρόφοβα, και είναι διαλυτά σε οργανικούς διαλύτες και αδιάλυτα στο νερό.
Το λίπος είναι ένα σημαντικό τρόφιμο για πολλές μορφές της ζωής, και τα λίπη εξυπηρετούν τόσο δομικές και μεταβολικές λειτουργίες. Είναι απαραίτητο μέρος της διατροφής των ανθρώπων. Μερικά λιπαρά οξέα ονομάζονται απαραίτητα επειδή δεν μπορούν να συντεθούν στο σώμα από απλούστερα συστατικά. Υπάρχουν δύο απαραίτητα λιπαρά οξέα στην ανθρώπινη διατροφή: το α-λινολενικό οξύ (ένα ωμέγα-3 λιπαρό οξύ) και το λινολεϊκό οξύ (ένα ωμέγα-6 λιπαρό οξύ). Άλλα λιπίδια που χρειάζεται ο οργανισμός μπορεί να συντεθούν από αυτές και άλλες λιπαρές ουσίες. Τα λίπη και άλλα λιπίδια διασπώνται στο σώμα από ένζυμα που ονομάζονται λιπάσες που παράγονται στο πάγκρεας.
Τα λίπη και τα έλαια κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με τον αριθμό και την συγκόλληση των ατόμων άνθρακα στην αλειφατική αλυσίδα. Τα λίπη που είναι κορεσμένα λίπη δεν έχουν διπλούς δεσμούς μεταξύ των ανθράκων στην αλυσίδα. Τα ακόρεστα λίπη έχουν έναν ή περισσότερους διπλούς δεσμούς άνθρακα στην αλυσίδα. Η ονοματολογία αυτή βασίζεται στο Ν-άκρο. Μερικά έλαια και λίπη έχουν πολλαπλούς διπλούς δεσμούς και, ως εκ τούτου ονομάζονται πολυακόρεστα λίπη. Τα ακόρεστα λίπη μπορούν να διαιρεθούν περαιτέρω σε cis λίπη, τα οποία είναι τα πιο κοινά στη φύση, και trans λίπη, τα οποία είναι σπάνια στη φύση. Τα ακόρεστα λίπη μπορούν να τροποποιηθούν με αντίδραση με υδρογόνο που πραγματοποιείται με έναν καταλύτη. Η δράση αυτή, που ονομάζεται υδρογόνωση και τείνει να σπάσει όλους τους διπλούς δεσμούς και δημιουργούνται πλήρως κορεσμένα λίπη. Για να γίνει το φυτικό λίπος, τα υγρά cis-ακόρεστα λίπη, όπως τα υδρογονωμένα φυτικά έλαια για την παραγωγή κορεσμένων λιπών, τα οποία έχουν πιο επιθυμητές φυσικές ιδιότητες, τήκονται σε μία επιθυμητή θερμοκρασία (30-40 ° C), ενώ τα πολυακόρεστα έλαια αντιδρούν με το οξυγόνο του αέρα. Ωστόσο, τα τρανς λιπαρά δημιουργούνται κατά τη διάρκεια υδρογόνωσης ως ρύποι που δημιουργούνται από μια ανεπιθύμητη παράπλευρη αντίδραση στον καταλύτη με μερική υδρογόνωση. Η κατανάλωση τέτοιων τρανς-λιπαρών οξέων έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου.
Τα κορεσμένα λίπη στερεοποιούνται εύκολα και είναι τυπικά στερεά σε θερμοκρασία δωματίου. Για παράδειγμα, τα ζωικά λίπη είναι στερεά. Το ελαιόλαδο και το λινέλαιο από την άλλη πλευρά είναι ακόρεστα και υγρά.
Τα λίπη χρησιμεύουν ως πηγές ενέργειας για το σώμα. Κάθε γραμμάριο λίπους παρέχει 9 κιλοθερμίδες. Τα λίπη διασπώνται στο υγιές σώμα σε γλυκερόλη και λιπαρά οξέα. Η γλυκερόλη μπορεί να μετατραπεί σε γλυκόζη από το συκώτι και έτσι να γίνει μια πηγή ενέργειας. Η πρόσληψη λιπών η καθημερινή πρέπει να είναι το 25-35% της συνολικής πρόσληψης θερμίδων.
Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη λιπών, αλλά το καθένα είναι μια παραλλαγή στην ίδια χημική δομή. Όλα τα λίπη είναι παράγωγα λιπαρών οξέων και γλυκερόλης. Τα περισσότερα λίπη είναι γλυκερίδια, ιδιαίτερα τα τριγλυκερίδια (τριεστέρες της γλυκερόλης). Μία αλυσίδα λιπαρού οξέος δεσμεύεται σε καθεμία από τις τρεις ομάδες -ΟΗ της γλυκερόλης με την αντίδραση του καρβοξυλικού άκρου του λιπαρού οξέος (-COOH), δηλαδή τρεις αλυσίδες ανά μόριο. Το νερό απομακρύνεται και οι άνθρακες συνδέονται με -Ο- δεσμό μέσω της σύνθεσης αφυδάτωσης. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται εστεροποίηση και τα λίπη είναι ως εκ τούτου οι εστέρες.
Οι ιδιότητες οποιουδήποτε συγκεκριμένου μορίου λίπος εξαρτάται από τα ιδιαίτερα λιπαρά οξέα που το αποτελούν.
Παραδείγματα λιπαρών οξέων:
Βραχείας αλυσίδας λιπαρά οξέα (SCFA) είναι τα λιπαρά οξέα με λιγότερα από έξι άτομα άνθρακα.
Λιπαρά οξέα μέσης αλύσου (MCFA) είναι λιπαρά οξέα με 6-12 άτομα άνθρακα, τα οποία μπορούν να σχηματίσουν τριγλυκερίδια μέσης αλύσου.
Μακράς αλυσίδας λιπαρά οξέα (LCFA) είναι λιπαρά οξέα με 13 έως 21 άτομα άνθρακα.
Πολύ μακράς αλύσου λιπαρά οξέα (VLCFA) είναι τα λιπαρά οξέα με περισσότερο από 22 άτομα άνθρακα.
Τα περισσότερα λίπη που βρίσκονται στα τρόφιμα, είτε φυτικής ή ζωικής προέλευσης, αποτελούνται από λιπαρά οξέα μέσης και μακράς αλύσου. Πολλοί τύποι κυττάρων μπορούν να χρησιμοποιούν είτε γλυκόζη ή λιπαρά οξέα για αυτή την ενέργεια. Ειδικότερα, η καρδιά και οι σκελετικοί μύες προτιμούν λιπαρά οξέα. Τα λιπαρά οξέα μπορούν, επίσης, να χρησιμοποιηθούν ως πηγή καυσίμου για τα κύτταρα του εγκεφάλου.
Τα λίπη είναι επίσης πηγές των απαραίτητων λιπαρών οξέων. Παρέχουν ενέργεια.
Ακόμη οι βιταμίνες Α, D, E, και Κ είναι λιποδιαλυτές, που σημαίνει ότι μπορούν να αφομοιωθούν μόνο, όταν απορροφώνται, και μεταφέρονται σε συνδυασμό με τα λίπη.
Τα λίπη παίζουν ζωτικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας του δέρματος και των μαλλιών, ως μονωτικά όργανα του σώματος από ηλεκτροπληξία, διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματος, και διατηρούν την υγιή λειτουργία των κυττάρων.
Το λίπος χρησιμεύει, επίσης, ως ένα χρήσιμο ρυθμιστικό έναντι των ξενιστών, που προκαλούν ασθένειες. Όταν μια συγκεκριμένη ουσία, είτε χημική ή βιοτική, φτάνει σε μη ασφαλή επίπεδα στο αίμα, το σώμα μπορεί να την αραιώσει ή ουσιαστικά τουλάχιστον να διατηρήσει την ισορροπία της, τοποθετώντας τις ξένες ουσίες σε νέο λιπώδη ιστό. Αυτό βοηθά στην προστασία ζωτικών οργάνων, μέχρι τη στιγμή που οι ξένες ουσίες να μεταβολιστούν ή να απομακρυνθούν από το σώμα με μέσα, όπως η απέκκριση, η ούρηση, η τυχαία ή εσκεμμένη αιμορραγία, με την έκκρισης σμήγματος και την ανάπτυξη των μαλλιών.
Ο λιπώδης ιστός
Ο λιπώδης ιστός του σώματος αποθηκεύει μεταβολική ενέργεια για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Τα λιποκύτταρα (κύτταρα του λίπους) αποθηκεύουν λίπος που προέρχεται από τη διατροφή και από το μεταβολισμό του ήπατος. Σύμφωνα με την ενέργεια του στρες αυτά τα κύτταρα μπορεί να μειώσουν το αποθηκευμένο λίπος και να παραδώσουν τα λιπαρά οξέα και την γλυκερόλη στην κυκλοφορία. Αυτές οι μεταβολικές δραστηριότητες ρυθμίζονται από διάφορες ορμόνες (π.χ. ινσουλίνη, γλυκαγόνη και επινεφρίνη).
Η τοποθεσία του λιπώδους ιστού προσδιορίζει το μεταβολικό προφίλ: το σπλαχνικό λίπος βρίσκεται εντός του κοιλιακού τοιχώματος (δηλαδή, κάτω από το τοίχωμα του κοιλιακού μυός), ενώ «το υποδόριο λίπος” βρίσκεται κάτω από το δέρμα (και περιλαμβάνει το λίπος που βρίσκεται στην κοιλιακή περιοχή κάτω από το δέρμα, αλλά και πάνω στο τοίχωμα του κοιλιακού μυ). Το σπλαγχνικό λίπος είναι ένας σημαντικός παραγωγός χημικών ουσιών σηματοδότησης (δηλαδή, ορμονών), που εμπλέκονται στις φλεγμονώδεις αποκρίσεις των ιστών. Μία από αυτές είναι ρεζιστίνη η οποία έχει συνδεθεί με την παχυσαρκία, την αντίσταση στην ινσουλίνη, και τον τύπου 2 διαβήτη.
Το υψηλό ποσοστό λιπών στο σώμα μπορεί να περιορισθεί με βιταμίνη Ε (400UI) και βιταμίνη C (500χλγρ), καθώς και με κόκκους λεκιθίνης βιολογικής σόγιας (15 γρ) την ημέρα. Προσοχή! Η λεκιθίνη δίνει 120 κιλοθερμίδες στα 15 γραμμάρια και πρέπει να συνυπολογίζεται ως πρόσληψη λίπους.
Τα αυξημένα λίπη στο αίμα και η υψηλή πρόσληψη λίπους πάνω από 35% της συνολικής πρόσληψης θερμίδων αυξάνουν τις πιθανότητες για καρκίνο, αρθρίτιδα, θρομβώσεις των στεφανιαίων, εγκεφαλικά επεισόδια και των επιπλοκών του διαβήτη.
Διαβάστε, επίσης,
Οι καλύτερες διαγνωστικές εξετάσεις για το ενδοκρινικό σύστημα και τον μεταβολισμό
Σταματήστε να τρώτε επεξεργασμένα κρέατα
Η υψηλή χοληστερίνη μπορεί να καταπολεμηθεί με συμπληρώματα διατροφής
Βελτιώστε τις λειτουργίες του εγκεφάλου σας με λάδι καρύδας
Όλες οι αλήθειες για τις καρδιακές παθήσεις
Σταματήστε να πίνετε γάλα με χαμηλά λιπαρά
Ενεργοποιήστε τον μεταβολισμό σας για να χάσετε βάρος
Ελιά και θεραπευτικές ιδιότητες
Οι απαραίτητες βιταμίνες για την αρτηριοσκλήρωση
Οι απαραίτητες βιταμίνες για το Αλτσχάιμερ
Οι καλύτερες τροφές για να ρίξετε την κακή χοληστερίνη
Διαλύστε το λίπος στο σώμα σας με βιταμίνες
www.emedi.gr