Ακτινοβολία και υγεία. Οι επιπτώσεις της ακτινοβολίας στην υγεία μας είναι πολλές και η ιατρογενής έκθεση τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί
Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD
Η ακτινοβολία είναι η εκπομπή ενέργειας ως ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή κινούμενα υποατομικά σωματίδια.
Η φυσική ακτινοβολία προέρχεται από πολλά φυσικά ραδιενεργά υλικά που βρίσκονται στο έδαφος, το νερό, τον αέρα και στο σώμα. Κάθε μέρα, οι άνθρωποι εισπνέουν και καταπίνουν μορφές ακτινοβολίας από τον αέρα, την τροφή και το νερό.
Σήμερα, οι πιο συχνές τεχνητές πηγές ανθρώπινης έκθεσης στην ακτινοβολία είναι τα μηχανήματα ακτίνων Χ και τα ραδιοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για διαγνωστικές ή ακτινοθεραπεία και άλλες ιατρικές συσκευές.
Η έκθεση στην ακτινοβολία μπορεί να προέλθει από φυσικές πηγές (π.χ. ραδόνιο στα σπίτια), προγραμματισμένες (ιατρικές, επαγγελματικές) ή τυχαίες καταστάσεις. Η έκθεση μπορεί να είναι εξωτερική (με ή χωρίς μόλυνση δέρματος, μαλλιών, ρούχων), εσωτερική (εισπνοή, κατάποση ή μέσω μολυσμένου τραύματος) ή συνδυασμός και των δύο.
Οι επιπτώσεις της ακτινοβολίας στην υγεία
Η υπερβολική έκθεση στην ακτινοβολία μπορεί να βλάψει τους ζωντανούς ιστούς και τα όργανα, ανάλογα με την ποσότητα της λαμβανόμενης ακτινοβολίας (δηλαδή, τη δόση).
Η έκταση της βλάβης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως:
το είδος της ακτινοβολίας
την ευαισθησία των προσβεβλημένων ιστών και οργάνων στην ακτινοβολία
την οδό και τη διάρκεια της έκθεσης
τα εμπλεκόμενα ραδιενεργά ισότοπα και
τα ατομικά χαρακτηριστικά του εκτεθειμένου ατόμου (όπως ηλικία, φύλο και υποκείμενη κατάσταση υγείας)
Ο κίνδυνος εμφάνισης δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία εξαρτάται από τη δόση ακτινοβολίας. Όσο υψηλότερη είναι η δόση, τόσο υψηλότερος είναι ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενεργειών. Εάν η δόση ακτινοβολίας είναι χαμηλή και χορηγηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο κίνδυνος είναι σημαντικά μικρότερος, επειδή οι βλάβες στα κύτταρα και τα μόρια θα επιδιορθωθούν από το σώμα.
Μέγιστα επιτρεπτά όρια ακτινοβολίας
Σε μεμονωμένες περιπτώσεις, τα επιτρεπόμενα όρια ακτινοβολίας είναι 50 millisieverts για ένα μόνο έτος, αλλά δεν πρέπει να ξεπεραστεί η τιμή των 100 millisieverts για τα πέντε επόμενα έτη. Η επαγγελματική έκθεση σε όλη τη ζωή δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 400 millisieverts.
Μονάδες ή SI/Δοσιμετρία
1 Gray=100 R
1 Sievert 100 rad =100 rem
10 mGy =1 Roentgen
10 mSv 1 rad =1 rem
Πώς μπορείτε να προστατευτείτε εάν βρίσκεστε σε μια περιοχή με ακτινοβολία
Οι τρεις βασικές αρχές που πρέπει να ακολουθήσετε είναι «Μπείτε, Μείνετε μέσα και Συντονιστείτε» για να λαμβάνετε οδηγίες. Ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες ασφαλείας και λαμβάνετε τις πιο πρόσφατες ενημερώσεις. Εάν σας έχει δοθεί οδηγία να μείνετε μέσα, κάντε το, καθώς οι τοίχοι και οι οροφές παρέχουν προστασία από τη ραδιενέργεια σε περίπτωση διαρροής ή πυρηνικού πολέμου. Εάν είναι δυνατόν, μείνετε σε ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα και εξωτερικές πόρτες και κλείστε τα παράθυρα και απενεργοποιήστε τα συστήματα εξαερισμού (κλιματιστικά ή θερμάστρες) μέσα στο σπίτι σας.
Τα παιδιά είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν περισσότερες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία τους από την έκθεση στην ακτινοβολία. Τα σώματα των παιδιών μεγαλώνουν και αναπτύσσονται. Σε σύγκριση με τους ενήλικες, έχουν περισσότερα κύτταρα που διαιρούνται γρήγορα. Τα διαιρούμενα κύτταρα είναι πιο ευαίσθητα στην ακτινοβολία και ευάλωτα σε βλάβες, που μπορεί να οδηγήσουν σε ανάπτυξη καρκίνου στο μέλλον. Τα παιδιά έχουν, επίσης, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής μπροστά τους, επομένως, υπάρχει περισσότερος χρόνος για να αναπτυχθούν και να εκδηλωθούν οι καρκίνοι. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα παιδιά να ακολουθούν τις οδηγίες για προστατευτικά μέτρα και να αναζητούν ιατρική βοήθεια μετά από έκτακτη έκθεση σε ακτινοβολία.
Ιωδιούχο κάλιο για προστασία από τη ραδιενέργεια
Το ιωδιούχο κάλιο είναι ένα συμπλήρωμα διατροφής, το οποίο, εάν ληφθεί τη σωστή στιγμή και στη σωστή δόση, εμποδίζει το ραδιενεργό ιώδιο να εισέλθει στον θυρεοειδή αδένα. Αυτό μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου του θυρεοειδούς σε άτομα ηλικίας 0-18 ετών, εάν έχουν εκτεθεί σε ραδιενεργό ιώδιο. Το ιωδιούχο κάλιο προστατεύει μόνο το θυρεοειδή αδένα από την έκθεση σε ραδιενεργό ιώδιο. Οι καλύτεροι τρόποι για να προστατευτείτε είναι να ακολουθήσετε τρεις βασικές ενέργειες: 1) μπείτε μέσα, 2) μείνετε μέσα μέχρι να είναι ασφαλές να φύγετε και 3) συντονιστείτε και ακολουθήστε οδηγίες από τους επίσημους φορείς που εμπιστεύεστε.
Η περισσότερη ακτινοβολία που λαμβάνετε καθημερινά είναι από τις ιατρικές παρεμβάσεις
Η ακτινοβολία χρησιμοποιείται σε πολλές ιατρικές απεικονιστικές διαδικασίες. Οι διαδικασίες ιατρικής απεικόνισης χρησιμοποιούν τις ακτίνες Χ, μια μορφή ιονίζουσας ακτινοβολίας, σε ένα συγκεκριμένο μέρος του σώματος δημιουργώντας μια ψηφιακή εικόνα ή φιλμ που δείχνει τις δομές μέσα σε αυτήν την περιοχή, όπως οστά, ιστούς και όργανα. Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις εικόνες για τη διάγνωση μιας νόσου και για τη θεραπεία της. Οι απεικονιστικές διαδικασίες, συνήθως, εκτελούνται σε ακτινολογικά ή απεικονιστικά κέντρα σε νοσοκομεία ή κλινικές από έναν ακτινολόγο, έναν επαγγελματία ιατρό που είναι εκπαιδευμένος και πιστοποιημένος να διεξάγει απεικονιστικές μελέτες με ακτινοβολία.
Οφέλη και κίνδυνοι από την ακτινοβολία
Υπάρχουν πιθανοί βραχυπρόθεσμοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι από τις πολύ χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας από τις διαδικασίες απεικόνισης. Η ιονίζουσα ακτινοβολία μπορεί να βλάψει το κυτταρικό DNA. Όταν τα κύτταρα λαμβάνουν υπερβολική ακτινοβολία με την πάροδο του χρόνου, αυτή η βλάβη μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο.
Αν και όλοι εκτιθέμεθα σε ιονίζουσα ακτινοβολία καθημερινά, οποιαδήποτε πρόσθετη έκθεση, συμπεριλαμβανομένων των απεικονιστικών διαδικασιών, αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, αργότερα στη ζωή.
Οι απεικονιστικές εξετάσεις μεταδίδουν ακτινοβολία στην περιοχή που χρειάζεται απεικόνιση και θα πρέπει πάντα να χρησιμοποιείται η χαμηλότερη ποσότητα ακτινοβολίας που απαιτείται για τη δημιουργία εικόνας καλής ποιότητας “όσο χαμηλό όσο είναι λογικά εφικτό” – ALARA-as low as reasonably achievable.
Οι απεικονιστικές εξετάσεις που γίνονται με ακτινοβολία:
Ακτινογραφία και ακτινογραφίες δοντιών
Μαστογραφία
Σαρώσεις DEXA-dual x-ray absorptiometry-διπλή απορρόφηση ακτίνων Χ (οστική πυκνότητα)
Αξονική τομογραφία (αξονική τομογραφία)
Αρθροσκόπηση
Πυρηνική ιατρική
Δεν πρέπει να γίνονται αυτές οι αποκεινοστικές εξετάσεις με ακτινοβολία σε έγκυες γυναίκες και παιδιά.
Οφέλη των απεικονιστικών εξετάσεων με ακτινοβολία
Δίνει στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης μια καλύτερη εικόνα των οργάνων, των αιμοφόρων αγγείων, των ιστών και των οστών.
Παρέχουν λεπτομερείς πληροφορίες για να αποφασίσετε εάν η χειρουργική επέμβαση είναι μια καλή θεραπευτική επιλογή.
Μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την καθοδήγηση ιατρικών διαδικασιών για την τοποθέτηση καθετήρων, στεντ ή άλλων συσκευών μέσα στο σώμα (φθοροσκόπηση είναι ένας τύπος απεικόνισης).
Κίνδυνοι των απεικονιστικών εξετάσεων με ακτινοβολία
Κάθε διαδικασία συμβάλλει σε μια αύξηση της πιθανότητας να αναπτύξετε καρκίνο αργότερα στη ζωή σας.
Η ακτινοσκόπηση για καθοδήγηση χειρουργικής επέμβασης χρησιμοποιεί υψηλότερες δόσεις ακτινοβολίας από άλλες απεικονιστικές διαδικασίες και μπορεί να προκαλέσει ερυθρότητα του δέρματος και απώλεια μαλλιών.
Ορισμένες διαδικασίες απεικόνισης απαιτούν να πίνετε ή να λάβετε ενδοφλέβιο σκιαγραφικό αντίθεσης. Αυτό το σκιαγραφικό βοηθά τον ακτινολόγο να δει συγκεκριμένα όργανα ή μέρη του σώματος. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν αλλεργική αντίδραση στα σκιαγραφικά, αλλά αυτά έχουν και άλλες πολύ σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Να χρησιμοποιείτε σκιαγραφικά μόνο αν είναι άκρως απαραίτητο, αλλιώς να τα αποφεύγετε.
Πώς να περιορίσετε την έκθεση στην ακτινοβολία
Ο καλύτερος τρόπος για να βεβαιωθείτε ότι δεν εκτίθεστε σε περισσότερη έκθεση σε ακτινοβολία από όση χρειάζεται από τις απεικονιστικές μελέτες είναι να γίνονται αυτές μόνο όταν είναι απαραίτητο.
Είναι σημαντικό να ενημερώσετε τον πάροχο υγειονομικής περίθαλψης και τον ακτινολόγο εάν είστε έγκυος ή πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να είστε έγκυος.
Μειώσετε την έκθεσή σας στις απεικονιστικές εξετάσεις με ακτινοβολία και αποφασίσετε ποιος τύπος απεικόνισης ή εξέτασης είναι καλύτερος για εσάς.
Να κάνετε απεικονιστικές εξετάσεις με ακτινοβολία σε μηχανήματα χαμηλής δόσης-LD-Low Dose και υψηλής ευκρίνειας-HR- High Resolution. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας να ζητάτε να σας τοποθετούν μια προστατευτική ασπίδα από μόλυβδο για να αποτρέψετε την έκθεση στην ακτινοβολία άλλων περιοχών του σώματός σας που δε χρειάζονται απεικόνιση.
Άλλοι ειδικοί στην ιατρική ακτινοβολία είναι:
Υπεύθυνοι Ακτινοπροστασίας
Φυσικοί
Ακτινοφυσικοί
Πυρηνικοί φυσικοί
Απεικονιστικές εξετάσεις που δε χρησιμοποιούν ακτινοβολία
Υπάρχουν απεικονιστικές εξετάσεις που δε χρησιμοποιούν ιονίζουσα ακτινοβολία, όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI-Magnetic Resonance Imaging) και ο υπέρηχος.
Η μαγνητική τομογραφία χρησιμοποιεί μαγνητικά πεδία και ραδιοκύματα για την παραγωγή εικόνων συγκεκριμένων σημείων του σώματος.
Η απεικόνιση με υπερήχους χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα υψηλής συχνότητας για να δει το εσωτερικό του σώματος.
Να προτιμάτε τη μαγνητική τομογραφία και τον υπέρηχο.
Να αποφεύγετε τις απεικονιστικές εξετάσεις με ακτινοβολία και σκιαγραφικά. Αυτές πρέπει να γίνονται, μόνο, όταν είναι άκρως απαραίτητο, δηλαδή, σε σπάνιες και συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Υψηλής ποιότητας συμπλήρωμα διατροφής για προστασία από την ακτινοβολία
Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για την προστασία και αποτοξίνωση από την ακτινοβολία
Διαβάστε, επίσης
Η αξονική στεφανιογραφία δίνει πολύ ακτινοβολία
Είναι επικίνδυνη η ιονίζουσα ακτινοβολία;
Η ακτινοβολία από τα κινητά τηλέφωνα
Μυελοπάθεια μετά από ακτινοβολία
Η ακτινοβολία προκαλεί νευροπάθεια σε επιζώντες καρκίνου
Πώς μπορείτε να αποφύγετε την ίνωση από ακτινοβολία
Η τοξικότητα της ακτινοθεραπείας
Η ακτινοθεραπεία στον καρκίνο μαστού προκαλεί καρδιοπάθειες
Η διατροφή κατά την ακτινοθεραπεία
Υπάρχουν κίνδυνοι από την Ακτινοθεραπεία;
