Το ραδόνιο

Είναι καρκινογόνο το ραδόνιο;

Το ραδόνιο έχει ατομικό αριθμό 86 και συμβολίζεται με Rn. Πρόκειται για ένα ραδιενεργό, άχρωμο, άοσμο, άγευστο, ευγενές και αδρανές αέριο, που απαντά στη φύση ως έμμεσο προϊόν διάσπασης του ουρανίου ή του θορίου. Το πιο σταθερό ισότοπό του, 222Rn, έχει ένα χρόνο ημιζωής 3,8 ημέρες.

Το ραδόνιο είναι ένα μία από τις πυκνότερες ουσίες που παραμένει αέριο υπό κανονικές συνθήκες. Είναι, επίσης, το μόνο αέριο υπό κανονικές συνθήκες, που έχει μόνο ραδιενεργά ισότοπα, και θεωρείται επικίνδυνο για την υγεία λόγω της ραδιενέργειάς του.

Το ραδόνιο, άρα αποτελεί φυσική πηγή ακτινοβολίας, το οποίο προέρχεται από τη φυσική διάσπαση του ραδίου που υπάρχει στο έδαφος και στα πετρώματα της γης.

Το ράδιο ανήκει στην οικογένεια της ραδιενεργούς σειράς του Ουρανίου 238 (U-238), το οποίο βρίσκεται στο έδαφος και στα

πετρώματα της γης, καθώς και στα οικοδομικά υλικά προερχόμενα από αυτά. Το ραδόνιο ως αδρανές αέριο εισέρχεται στον

ατμοσφαιρικό αέρα όταν αυτό διαφύγει από το έδαφος και τα οικοδομικά υλικά.

Πηγές ραδονίου στα κτίρια

Το ραδόνιο που εκλύεται από το έδαφος και τα οικοδομικά υλικά εισέρχεται στο εσωτερικό των κτιρίων μέσω:

Μικρορωγμών στα τσιμεντένια δάπεδα
Κενών ή ρωγμών στους τοίχους
Κενών στα σημεία ένωσης του τοίχου και με το δάπεδο
Διάκενων στα ξύλινα πατώματα
Κενών στα σημεία εισόδου σωλήνων ύδρευσης και αποχέτευσης
Διάκενων στις πόρτες και στα παράθυρα

Η συγκέντρωση του ραδονίου εντός των κτιρίων επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων οι κύριοι εκ των οποίων είναι:

•Ο ρυθμός εκροής ραδονίου από το έδαφος.

•Το είδος θεμελίωσης της οικοδομής.

•Το ύψος της κατοικίας.

•Η εκροή ραδονίου από τα οικοδομικά υλικά.

•Ο εξαερισμός του σπιτιού.

•Η διαφορά πίεσης στο εσωτερικό του κτιρίου και στο εξωτερικό περιβάλλον.

Ποια είναι τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης ραδονίου;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις της Διεθνούς Επιτροπής Ακτινοπροστασίας (ICRP), εξέδωσε το 1990 τη Σύσταση “Προστασία του πληθυσμού από την έκθεση στο ραδόνιο μέσα στα κτίρια” (90/143/Euratom).

Σύμφωνα με τη Σύσταση τα επίπεδα δράσης για λήψη μέτρων όσον αφορά στη συγκέντρωση ραδονίου στο εσωτερικό αέρα των κατοικιών είναι 400 Bq/m³ για τις νεόδμητες οικοδομές και 200 Bq/m³ για τις παλιές κατοικίες.

Πώς μπορούμε να μετρήσουμε τα επίπεδα ραδονίου σ’ ένα κτίριο;

Η πλειοψηφία των μεθόδων μέτρησης του ραδονίου και των θυγατρικών του βασίζονται στην ανίχνευση α-σωματιδίων που εκπέμπονται από τα ραδιονουκλίδια αυτά κατά τη διάσπασή τους. Οι παθητικές τεχνικές που δεν απαιτούν ηλεκτρική ενέργεια από τη στιγμή που θα τοποθετηθεί ο ανιχνευτής στο σημείο μέτρησης είναι συνήθως απλές, με ανταγωνιστικό κόστος και εύκολη χρήση. Είναι κατάλληλες για ερευνητική δουλειά και για μακροχρόνιες μετρήσεις.Το αποτέλεσμα μιας μέτρησης ραδονίου με παθητικούς ανιχνευτές εκφράζεται σε Βq/m³ και εκφράζει τη μέση ολοκληρωμένη συγκέντρωση ραδονίου που είναι και η πλέον αντιπροσωπευτική για τον εσωτερικό αέρα της κατοικίας. 1 Bq/m³ σημαίνει ότι κατά μέσο όρο σε κάθε κυβικό μέτρο αέρα, συμβαίνει μία διάσπαση ενός ατόμου ραδονίου σε κάθε δευτερόλεπτο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η συγκέντρωση ραδονίου παρουσιάζει διακύμανση κατά τη διάρκεια της ημέρας, τον χειμώνα και το καλοκαίρι λόγω διαφοράς θερμοκρασίας. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται υψηλότερες τιμές κατά τη διάρκεια της νύχτας και τον χειμώνα.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του ραδονίου στην υγεία;

Το ραδόνιο εισέρχεται στον οργανισμό μέσω της αναπνευστικής οδού. Η είσοδος του ραδονίου στον οργανισμό σπάνια συνδέεται με βλάβες στους πνεύμονες λόγω του σχετικά μικρού χρόνου ημίσειας ζωής (ο χρόνος που απαιτείται για να μειωθεί η ποσότητα του ραδονίου στο μισό) και των χαρακτηριστικών του ως αδρανές αέριο. Ως εκ του μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της ποσότητας του ραδονίου που εισέρχεται στους πνεύμονες προλαβαίνει να διασπαστεί πριν απομακρυνθεί από τον οργανισμό μέσω της εκπνοής.

Ωστόσο, τα τέσσερα θυγατρικά του ραδονίου (Po-218, Pb-214, Bi-214 και Po-214) έχουν συνδεθεί με την αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα σε άτομα που εκτίθενται σε αυτά.

Επιπρόσθετα, η έκθεση των παιδιών στο ραδόνιο έχει συσχετισθεί με την επίπτωση λευχαιμίας στα παιδιά, ενώ ο κίνδυνος για την υγεία κυμαίνεται στο 0.4%. Ο κίνδυνος συσχετίζεται με την χρονική διάρκεια της έκθεσης και με το επίπεδο συγκέντρωσης του ραδονίου στο οποίο εκτίθενται τα άτομα.

Η δράση των θυγατρικών οφείλεται στην ικανότητα τους να προσκολλώνται σε αιωρούμενα σωματίδια τα οποία με την εισπνοή εισέρχονται στους πνεύμονες και επικάθονται στο πνευμονικό επιθήλιο. Στη συνέχεια τα θυγατρικά διασπώνται μέσα στους πνεύμονες και εκπέμπουν, κυρίως, σωματίδια α τα οποία μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στις ευαίσθητες κυψελίδες αυξάνοντας την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.

Μέτρα προστασίας από το ραδόνιο στον εργασιακό χώρο

Σύμφωνα με τους Ελληνικούς κανονισμούς Ακτινοπροστασίας (ΦΕΚ 216Β,5/3/2001), που είναι εναρμονισμένοι με την Οδηγία 96/29/EURATOM 31/5/1996, τα επίπεδα δράσης για τη συγκέντρωση ραδονίου στους εργασιακούς χώρους είναι τα εξής:

-Εργασιακοί χώροι στους οποίους η μέση ετήσια συγκέντρωση ραδονίου που αντιστοιχεί σε χρονική διάρκεια εργασίας 2000 ωρών, είναι μικρότερη από 400 Bq / m³ εξαιρούνται από περαιτέρω ελέγχους και μέτρα ακτινοπροστασίας.

-Σε εργασιακούς χώρους στους οποίους η μέση ετήσια συγκέντρωση ραδονίου που αντιστοιχεί σε χρονική διάρκεια εργασίας 2000 ωρών, είναι μεγαλύτερη από 400 Bq / m³ και μικρότερη από 1000 Bq / m³ συνιστάται η διερεύνηση μείωσης των ανωτέρω συγκεντρώσεων με κατάλληλες τεχνικές. Οι χώροι αυτοί χαρακτηρίζονται ως επιβλεπόμενες περιοχές, ενώ τα λαμβανόμενα μέτρα ακτινοπροστασίας πρέπει να εγκρίνονται από την ΕΕΑΕ.

-Εργασιακοί χώροι στους οποίους η μέση ετήσια ολοκληρωμένη συγκέντρωση ραδονίου που αντιστοιχεί σε χρονική διάρκεια εργασίας 2000 ωρών, είναι μεγαλύτερη από 1000 Bq / m³ και μικρότερη από 3000 Bq / m³χαρακτηρίζονται ως ελεγχόμενες περιοχές και οι πρακτικές εγκρίνονται από την ΕΕΑΕ.

Η μέση ετήσια συγκέντρωση του ραδονίου σε εργασιακούς χώρους, δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 3000 Bq / m³ λαμβανομένων υπόψη των 2000 ωρών διάρκειας εργασίας.

Το Ραδόνιο στην Ελλάδα

Την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε πληθώρα μελετών με σκοπό την εκτίμηση της συγκέντρωσης ραδονίου σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές και ανάλογα με την εποχή.

Συγκεκριμένα, η συγκέντρωση ραδονίου είναι υψηλότερη τους χειμερινούς μήνες συγκριτικά με τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η συγκέντρωση ραδονίου στην βόρεια Ελλάδα είναι υψηλότερη σε σχέση με τη νότιο Ελλάδα.

Η συγκέντρωση του ραδονίου παρουσιάζει διακύμανση σε περιοχές που υπάρχουν σπήλαια και ιαματικά λουτρά, καθώς το επίπεδο ραδονίου είναι υψηλότερο. Σύμφωνα με έρευν το σπήλαιο του Περάματος στα Γιάννενα η συγκέντρωση του ραδονίου τον χειμώνα είναι 925±418 Bqm/ m³και τους καλοκαιρινούς μήνες 1.311±353Bqm/ m³

Επίσης, οι τουρίστες εκτίθενται σε δόση ακτινοβολίας κάτω από 5.1 microSv ανά επίσκεψη, ενώ οι υπάλληλοι στο σπήλαιο εκτίθεται σε δόση 1.8mSvy-1.

Αναφορικά με τα ιαματικά λουτρά, υπάρχουν διάφορες συγκεντρώσεις ραδονίου και πρέπει να ελέγχονται.

Ένας επιπρόσθετος παράγοντας που επηρεάζει τη συγκέντρωση του ραδονίου είναι ο τύπος της κατοικίας πχ μονοκατοικία, πολυκατοικία και τον όροφο διαμονής. Συγκεκριμένα, το επίπεδο ραδονίου είναι υψηλότερο στις μονοκατοικίες και στους πρώτους ορόφους των πολυκατοικιών. Επιπρόσθετα, το επίπεδο ραδονίου είναι χαμηλότερο στους πρώτους ορόφους των πολυκατοικιών όταν το κτίριο διαθέτει υπόγειο.

Άλλες χρήσιμες πληροφορίες για το ραδόνιο

-Το ραδόνιο σχηματίζεται ως ένα ενδιάμεσο βήμα μέσω του οποίου το θόριο και το ουράνιο αποσυντίθεται αργά σε μόλυβδο. Το θόριο και το ουράνιο είναι τα δύο πιο συχνά ραδιενεργά στοιχεία στη γη. Τα φυσικά ισότοπά τους έχουν πολύ μακρά ημιζωή, της τάξεως δισεκατομμυρίων χρόνων. Και το ραδόνιο το ίδιο διασπάται και παράγει νέα ραδιενεργά στοιχεία που ονομάζονται θυγατρικά στοιχεία του ραδονίου. Σε αντίθεση με το ίδιο το αέριο ραδόνιο, τα προϊόντα διάσπασης ραδονίου είναι στερεά και δημιουργούν σωματίδια σκόνης στον αέρα. Εάν τέτοια μολυσμένα σκόνη εισπνέονται, αυτά τα κολλούν στους αεραγωγούς των πνευμόνων και αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.

-Σε αντίθεση με όλα τα άλλα ενδιάμεσα στοιχεία στις προαναφερθείσες αλυσίδες αποσύνθεσης, το ραδόνιο είναι αέριο και εύκολα εισπνέεται. Παρά το σύντομο διάστημα της ημιζωής του, κάποια αέρια ραδονίου από φυσικές πηγές μπορεί να συσσωρεύονται σε πολύ υψηλότερες από τις κανονικές συγκεντρώσεις στα κτίρια, ιδιαίτερα σε υπόγεια. Μπορεί, επίσης να υπάρχει σε ορισμένα πηγαία νερά και ιαματικές πηγές.

–Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει μια σαφή σχέση μεταξύ της εισπνοής υψηλών συγκεντρώσεων ραδονίου και επίπτωσης του καρκίνου του πνεύμονα. Έτσι, το ραδόνιο θεωρείται ένα σημαντικό μολυσματικό που επηρεάζει την ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων σε όλο τον κόσμο. Το ραδόνιο θεωρείται η δεύτερη πιο συχνή αιτία του καρκίνου του πνεύμονα, μετά το κάπνισμα και προκαλεί 21.000 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα κάθε χρόνο. Αν και το ραδόνιο είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία του καρκίνου του πνεύμονα, είναι η νούμερο η νούμερo ένα αιτία μεταξύ των μη–καπνιστών.

-Το ραδόνιο είναι ένα άχρωμο, άοσμο, άγευστο και αέριο και ως εκ τούτου δεν ανιχνεύεται με τις ανθρώπινες αισθήσεις και μόνο. Όλες οι συζητήσεις των συγκεντρώσεων ραδονίου στο περιβάλλον αναφέρονται στην ένωση 222Rn.

–Στις αρχές του 20ου αιώνα το ραδόνιο ήταν η θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Η καρκινογόνος φύση του ραδονίου λόγω ιονίζουσας ακτινοβολία του έγινε εμφανής αργότερα. Το ραδόνιο έχει χρησιμοποιηθεί για να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα. Δεν αυξάνει, όμως, την υγεία των υγιών κυττάρων. Στην πραγματικότητα, η ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί τον σχηματισμό ελευθέρων ριζών, η οποία οδηγεί σε γενετικές και άλλες βλάβες των κυττάρων, με αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοστών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου και του καρκίνου.

–Η έκθεση σε ραδόνιο, έχει προταθεί για το μετριασμό αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως η αρθρίτιδα. Ωστόσο, η πρακτική αυτή αποθαρρύνεται λόγω των καλά τεκμηριωμένων αρνητικών συνεπειών των υψηλών δόσεων ακτινοβολίας στο σώμα.

-Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη υπάρχουν αρκετές ιαματικές πηγές ραδονίου, όπου οι άνθρωποι κάθονται για λεπτά ή ώρες σε μια ατμόσφαιρα με υψηλή περιεκτικότητα σε ραδόνιο με την πεποίθηση ότι οι χαμηλές δόσεις της ακτινοβολίας θα τους ενδυναμώσουν ή θα τους ενεργοποιήσουν!!!

-Το ραδόνιο έχει παραχθεί εμπορικά για χρήση σε θεραπεία ακτινοβολίας, αλλά έχει αντικατασταθεί από ραδιονουκλίδια που γίνονται σε επιταχυντές και πυρηνικούς αντιδραστήρες.

-Το ραδόνιο έχει χρησιμοποιηθεί σε εμφυτεύσιμες συσκευές, κατασκευασμένες από χρυσό ή από γυαλί, κυρίως, για τη θεραπεία καρκίνου. Ο χρυσός διατηρεί το ραδόνιο, και φιλτράρει την άλφα και βήτα ακτινοβολία, επιτρέποντας παράλληλα στις ακτίνες γάμμα να σκοτώσουν τα καρκινικά κύτταρα.

-Το ραδόνιο που εκπέμπεται από το έδαφος ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του εδάφους και με την περιεκτικότητα σε ουράνιο.
Μερικοί ερευνητές έχουν διερευνήσει τις αλλαγές στις συγκεντρώσεις ραδονίου υπόγειων υδάτων για την πρόβλεψη σεισμού.

-Το ραδόνιο–222 είναι καρκινογόνο για τον άνθρωπο και ως ένα αέριο που μπορεί να εισπνευστεί, προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα και είναι μια ιδιαίτερη ανησυχία για τους ανθρώπους που εκτίθενται σε υψηλά επίπεδα ραδονίου για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα, οι ερευνητές έχουν βρει μια αύξηση του κινδύνου λευχαιμίας που οφείλεται σε έκθεση στο ραδόνιο (χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία).

-Ο μεγαλύτερος κίνδυνος από την έκθεση στο ραδόνιο προκύπτει σε κτίρια που είναι αεροστεγή, δεν αερίζονται επαρκώς, και έχουν διαρροές από τα θεμέλια που επιτρέπουν στον αέρα από το έδαφος να μπει στα υπόγεια και τα δωμάτια. Το συνιστώμενο επίπεδο αναφοράς για το ραδόνιο σε κατοικίες είναι 100 Bq / m³ και τα 300 Bq / m³ είναι το υψηλότερο επίπεδο.

-Υπάρχουν σημαντικά συνεργιστικά αποτελέσματα του ραδονίου με το κάπνισμα. Το ραδόνιο είναι υπεύθυνο για καρκίνο του πνεύμονα για τους καπνιστές και τους πρώην καπνιστές.

-Το νερό από τις υπόγειες πηγές μπορεί να περιέχει σημαντικές ποσότητες ραδονίου ανάλογα με τα περιβάλλοντα πετρώματα και τις εδαφολογικές συνθήκες, ενώ οι επιφανειακές πηγές δεν έχουν μεγάλη ποσότητα.

–Συσκευές ανίχνευσης ραδονίου είναι εμπορικά διαθέσιμες. Επειδή ο χρόνος ημιζωής του ραδονίου είναι μόνο 3,8 ημέρες η αφαίρεση ή η απομόνωση της πηγής θα μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μια άλλη μέθοδος για τη μείωση των επιπέδων ραδονίου είναι να τροποποιηθεί ο αερισμός του κτιρίου. Σε γενικές γραμμές, οι εσωτερικές συγκεντρώσεις ραδονίου θα αυξηθούν, καθώς μειώνονται τα ποσοστά εξαερισμού. Σε ένα καλά αεριζόμενο μέρος, η συγκέντρωση του ραδονίου τείνει να εξισορροπιστεί με τις εξωτερικές τιμές (συνήθως 10 Bq / m³, με διακύμανση από 1 έως 100 Bq / m³.

–Τα επίπεδα ραδονίου στον αέρα εσωτερικών χώρων μπορεί να μειωθούν με μια σειρά από μεθόδους για την αύξηση του ρυθμού εξαερισμού του κτιρίου. Η καλύτερη μέθοδος για τη μείωση του ραδονίου που χρησιμοποιείται είναι ένα σύστημα σωληνώσεων εξαερισμού και ανεμιστήρα, που τραβά το ραδόνιο από κάτω από το σπίτι και το εξαερώνει προς τα έξω. Άλλη αποτελεσματική μέθοδος για τη μείωση του ραδονίου στα σπίτια είναι η κάλυψη του πατώματος γη με ένα πλαστικό φύλλο υψηλής πυκνότητας.