Χρησιμοποιείται στους ανιχνευτές καπνού
Το πρωτακτίνιο, με σύμβολο Pa, ατομικό αριθμό 91 και ατομικό βάρος (±) (Ar) 231.03588 και σημείο ζέσεως 4.000 o C είναι ένα πυκνό, ασημί-γκρι μέταλλο που αντιδρά άμεσα με το οξυγόνο, τους υδρατμούς και τα ανόργανα οξέα. Έχει 29 ισότοπα που είναι ραδιενεργά κι έχει βασική προέλευση από την αυθόρμητη διάσπαση του ουρανίου-235. Όλα τα ισότοπα είναι τοξικά για τον άνθρωπο, γιατί εκπέμπονται σωματίδια α.
Έχει ένα χρόνο ημίσειας ζωής 32.760 χρόνια και σε συνδυασμό με το θόριο 75.400 χρόνια. Το πρωτακτίνιο και το θόριο δεν διαλύονται στο νερό και καθιζάνουν στο βυθό γι’ αυτό χρησιμοποιούνται για την χαρτογράφηση των κινήσεων όγκου νερού για εποχές ακόμη και 175.000 χρόνια πριν κι έτσι βοηθούν τους ωκεανογράφους να μελετήσουν την ιστορία της γης.
Χρησιμοποιείται στους ανιχνευτές καπνού στα δωμάτια ξενοδοχείων και αλλού, λόγω της παρουσίας μικρής ποσότητας οξειδίου του αμερικίου-241. Το ισότοπο αυτό είναι ασταθές και εκπέμπει σωματίδια α, δηλαδή πυρήνες ηλίου και αποτελούνται από δύο νετρόνια και δύο πρωτόνια. Όταν τα χάσει αυτά τα σωματίδια μετατρέπεται σε ποσειδώνιο-237 και αν χαθεί άλλο ένα σωματίδιο α γίνεται πρωτακτίνιο 233.
Στους ανιχνευτές καπνού η εκπομπή σωματιδίων είναι συνεχής. Μέρος του αέρα που αποτελείται από μόρια οξυγόνου και αζώτου μπαίνει σε ένα θάλαμο ιονισμού που έχει δύο μεταλλικές πλάκες, με θετικό και αρνητικό πόλο. Τα σωματίδια α μπορεί να συναντήσουν μόρια οξυγόνου και αζώτου, να διώξουν ένα ηλεκτρόνιο και τα φορτισμένα σωματίδια με θετικό φορτίο ιόντα οξυγόνου και αζώτου και τα αρνητικά με ηλεκτρόνια έλκονται από τις αντίθετα φορτισμένες πλάκες και υπάρχει συνεχή ροή πολύ μικρού ρεύματος και παράγεται και λίγο πρωτακτίνιο. Αν υπάρχει καπνός εξουδετερώνονται από τα μόρια του τα φορτισμένα σωματίδια, παύει να υπάρχει ρεύμα και χτυπάει ο ανιχνευτής καπνού.
Αν θέλετε να μην χτυπήσει ο ανιχνευτής βάλτε του ένα προφυλακτικό για να μην εισχωρούν τα σωματίδια του καπνού.
Αν ρωτάτε για την ασφάλεια των ανιχνευτών καπνού τα ραδιενεργά υλικά με τη μορφή οξειδίων περνούν μέσα από το σώμα και αποβάλλονται γρήγορα. Μόνο περίπου 0.05% από το προσλαμβανόμενο πρωτακτίνιο απορροφάται στο αίμα και το υπόλοιπο απεκκρίνεται. Από το αίμα, περίπου το 40% εναποτίθεται στα οστά, περίπου το 15% πηγαίνει στο ήπαρ, το 2% στα νεφρά, και το υπόλοιπο μένει το σώμα. Η βιολογική ημιζωή του πρωτακτίνιου είναι περίπου 50 χρόνια στα οστά, ενώ σε άλλα όργανα η κινητική έχει μια γρήγορη και αργή συνιστώσα. Έτσι, στο συκώτι το 70% έχει χρόνο ημιζωής 10 ημέρες και το 30% παραμένει για 60 ημέρες. Οι αντίστοιχες τιμές για τα νεφρά είναι το 20% (10 ημέρες) και το 80% (60 ημέρες).
Σε όλα αυτά τα όργανα, το πρωτακτίνιο προάγει τον καρκίνο μέσω της ραδιενέργειάς του.
Η μέγιστη ασφαλής δόση Pa στο ανθρώπινο σώμα είναι 0,03 μCi (1,1 kBq), το οποίο αντιστοιχεί σε 0,5 μικρογραμμάρια 231Pa.