Νάτριο

Χρήσιμες πληροφορίες για το νάτριο

Το Νάτριο έχει χημικό σύμβολο Na και ατομικό βάρος 23.

Το νάτριο είναι μέταλλο της σειράς των αλκαλίων και εμφανίζεται στη φύση ως χλωριούχο νάτριο, βρωμιούχο νάτριο, πυριτικά άλατα του νατρίου και ανθρακικά άλατα του νατρίου. Η αφθονία του στον φλοιό της γης είναι 2,8%.

Το περιεχόμενο του σώματος ενηλίκου, βάρους 65 κιλών σε νάτριο, για ένα υγιές άτομο είναι περίπου 92 γραμμάρια που ισοδυναμούν με 234 γραμμάρια χλωριούχου νατρίου.

Περισσότερο από το μισό του νατρίου αυτού βρίσκεται στα υγρά που περιλούουν τα κύτταρα, δηλαδή τα εξωκυττάρια, ενώ το 34,5% υπάρχει στα οστά και λιγότερο από το 11,5% συγκρατείται μέσα στα κύτταρα, δηλαδή ενδοκυτταρικά.

Το νάτριο των οστών δεν είναι διαθέσιμο σαν άμεση εφεδρεία, αφού είναι σφηνωμένο στους κρυστάλλους των μη διαλυτών μετάλλων των οστών.

Αν το νάτριο εγχυθεί στο σώμα σαν κοινό αλάτι, εξισορροπείται γρήγορα τόσο με το ενδοκυτταρικό όσο και με το εξωκυτταρικό νάτριο, αλλά η συναλλαγή του με το νάτριο των οστών είναι αμελητέα. Το σύνολο του ανταλλάξιμου νατρίου μέσα στο σώμα είναι 64, 4 γραμμάρια και είναι αυτό το νάτριο που αλλάζει γρήγορα συγκεντρώσεις, ανάλογα με την πρόσληψη από την διατροφή και την απέκκριση του μετάλλου.

Οι ημερήσιες προσλήψεις νατρίου από την διατροφή κυμαίνονται από 1,61-6,90 γραμμάρια, που αντιστοιχούν σε 4,10-17,55 γραμμάρια του κοινού αλατιού. Η τροφή συνεισφέρει 4,6 γραμμάρια νάτριο που αντιστοιχεί σε 11, γραμμάρια κοινό αλάτι και το υπόλοιπο προέρχεται από το επιτραπέζιο αλάτι.

Στα βρέφη το ιδανικό περιεχόμενο νατρίου στην τροφή είναι αυτό που υπάρχει στο μητρικό γάλα και είναι 180 χλγρ ανά λίτρο. Το μη τροποποιημένο και μη επεξεργασμένο γάλα αγελάδας περιέχει 770 χλγρ ανά λίτρο και γι΄αυτό δεν πρέπει να δίνεται στα μωρά κατά τους πρώτους 3 μήνες της ζωής τους, γιατί αυξάνει την πίεση αίματος και μπορεί να προκαλέσει και θάνατο. Στις παιδικές τροφές δεν πρέπει να προστίθεται αλάτι κατά την επεξεργασία και προετοιμασία των παιδικών τροφών.

Οι τροφές, έτσι όπως εμφανίζονται στη φύση δεν έχουν πολύ υψηλά ποσά νατρίου, αλλά το μέταλλο προστίθεται σε μεγάλες ποσότητες σαν χλωριούχο νάτριο ή κοινό αλάτι, κατά το μαγείρεμα, το ραφινάρισμα, την επεξεργασία και την συντήρηση των τροφών και σαν διττανθρακικό νάτριο στις σκόνες μπέικιν πάουντερ ή στο γλουταμινινικό μονονάτριο. Οι αρτοποιοί προσθέτουν αλάτι στο ψωμί σε ποσοστό 1%. Το βούτυρο, το μπέικον, τα επεξεργασμένα τρόφιμα και οι κονσέρβες αλατίζονται όλες κατά την παρασκευή τους. Με αυτόν τον τρόπο, μια συνηθισμένη διατροφή, χωρίς συμπληρωματικό αλάτι, προσφέρει αρκετό νάτριο για την κάλυψη των αναγκών του σώματος. Το πρόσθετο επιταπέζιο αλάτι απλά δίνει επίκτητη γεύση στις τροφές.

-Πλούσιες πηγές νατρίου σε χλγρ ανά 100 γραμμάρια:

Εκχύλισμα μαγιάς 4640

Μπέικον 1900

Καπνιστά ψάρια 1000-1800

Σαλάμια 1800

Σάλτσες 1100-1400

Δημητριακά 1200

Ζαμπόν 1200

Αλμυρά μπισκότα 610-1200

Επεξεργασμένα τυριά 1360

Ροκφόρ 1420

Καμαπέρ 1410

Τυρί Στίλτον 1150

Κορν Μπιφ 910

Τυρί Ένταμ 980

Αλατισμένο βούτυρο 870

Μαργαρίνη 800

Αλλαντικά 780

Τυρί Σένταρ και όλα τα σκληρά τυριά 610

Χωριάτικο τυρί 450

Ψωμί 560

Θαλασσινά 210-550

Λαχανικά σε κονσέρβες 230-330

-Μέτριες πηγές νατρίου σε χλγρ ανά 100 γραμμάρια:

Γλυκά μπισκότα 200-500

Κοινό αλεύρι 350

Τυρί σε κρέμα 300

Ριζώδη λαχανικά 60-140

Αυγά 140

Φρέσκα ψάρια 100

Ωμά κρέατα 60-90

Γιαούρτι 64-76

Όσπρια 30-60

Κορν Φλάουερ 53

Αλεύρι βρώμης 33

Κρέμα γάλακτος 42

Ξηροί καρποί 30

-Φτωχές πηγές νατρίου σε χλγρ ανά 100 γραμμάρια:

Φρέσκα φρούτα 1-30

Ανάλατα κάρυα, όπως καρύδια, αμύγδαλα κ.ά 1-20

Πράσινα λαχανικά 2-13

Χυμοί φρούτων 1-4

Ρύζι 6

Αλεύρι 2-4

Λαρδί 2

Οι τροφές που προέρχονται από τα ζώα και τα ψάρια, συνήθως περιέχουν περισσότερο νάτριο από τα μη αποφλοιωμένα δημητριακά, τα φρούτα, τα λαχανικά και τα ανάλατα κάρυα. Τα πουλερικά παρέχουν μόνο μέτρια ποσά.

Η απορρόφηση του νατρίου σαν κοινό αλάτι ή σε οποιαδήποτε άλλη διαλυτή μορφή του από το έντερο είναι παθητική κι έτσι οι υπερβολικές προσλήψεις του αφομοιώνονται εύκολα, όπως και οι μέτριες. Δεν υπάρχει έλεγχος της απορρόφησής του, όπως και με τα περισσότερα άλλα μέταλλα κι έτσι το γαστρεντερικό σύστημα παίζει μικρό ρόλο στον έλεγχο των επιπέδων του στο σώμα.

Η απέκκριση νατρίου γίνεται, κυρίως, μέσω των νεφρών και τα ούρα περιέχουν, συνήθως, 920-2300 χλγρ νατρίου ανά λίτρο. Οι αυξημένες προσλήψεις του μετάλλου αυτού οδηγούν σε αυξημένη απέκκρισή του και τα φυσιολογικά νεφρά δεν έχουν καμία δυσκολία να απεκκρίνουν το πλεόνασμα, φτάνει να υπάρχει αρκετό νερό για την απέκκριση. Υπάρχει, ωστόσο, ένα όριο στο ποσό κατά το οποίο τα νεφρά μπορούν να συμπυκνώνουν τα ούρα (ειδικό βάρος 1035 το μέγιστο). Γι΄αυτό οι υψηλές προσλήψεις νατρίου, σαν αλάτι πρέπει να συνδυάζονται με μεγάλους όγκους νερού. Η υπερβολική πρόσληψη αλατιού προκαλεί δίψα και πίνοντας νερό αντισταθμίζονται οι αυξημένες απαιτήσεις νερού. Η υψηλότερη απέκκριση νατρίου πραγματοποιείται περί τα μέσα της ημέρας και η χαμηλότερη τη νύχτα.

Ο έλεγχος της απέκκρισης νατρίου από τα ούρα γίνεται κάτω από την επιρροή ορμονών. Οι ορμόνες επιδρούν πάνω στα νεφρικά σωληνάρια διεγείροντας ή επιβραδύνοντας την επαναρρόφηση του νατρίου μέσα στο νεφρό. Μια από τις ορμόνες αυτές είναι η αλδοστερόνη η οποίο καλλιεργείται στο φλοιό των επινεφριδίων. Όταν το νάτριο του σώματος εκκενώνεται από υπερβολική εφίδρωση ή από πείνα, εκκρίνεται αλδοστερόνη η οποία διεγείρει τα νεφρά στο να επαναρροφήσουν και κατά συνέπεια να διατηρήσουν το νάτριο στα ούρα. Κατά τη νόσο του Addison δεν παράγεται πια αλδοστερόνη, γιατί ο φλοιός των επινεφριδίων έχει καταστραφεί κι έτσι το νάτριο απεκκρίνεται σε μεγάλα και ανεξέλεγκτα ποσά. Το αποτέλεσμα είναι μυϊκή αδυναμία και χαμηλή πίεση αίματος. Η θεραπεία συνίσταται στο να δίνεται επαρκές νάτριο με τη μορφή αλατιού για ν’ αντικατασταθούν οι απώλειες και στο να χορηγείται η ορμόνη με ενέσεις. Τα παθολογικά νεφρά, όπως σε νεφρική ανεπάρκεια δεν μπορούν να διατηρούν το νάτριο και τα άτομα απογυμνώνονται από αυτό το μέταλλο.

Τα υπερβολικά ποσά της αλδοστερόνης και άλλων ορμονών του φλοιού των επινεφριδίων προκαλούν αυξημένη κατακράτηση νατρίου. Αυτό συμβαίνει, επίσης και στην θρομβωτική καρδιοπάθεια και σε ορισμένους τύπους νεφροπαθειών με αποτέλεσμα υψηλή πίεση του αίματος.

Η απέκκριση του νατρίου από τα κόπρανα είναι πολύ μικρή, συνήθως, μόνο 115 χλγρ την ημέρα. Όλα τα πεπτικά υγρά περιέχουν μεγάλα ποσά νατρίου, αλλά το περισσότερο από αυτό επαναρροφάται μέσα στο παχύ έντερο. Σε διάρροιες, η επαναρρόφηση είναι ανεπαρκής κι έτσι σημαντικές απώλειες νατρίου μέχρι 2070 την ημέρα, παρατηρούνται στα κόπρανα. Σε περίπτωση χρόνιας διάρροιας τα ποσά αυτά θα πρέπει να αντικαθίστανται για να προλάβουμε την απογύμνωση του σώματος από το νάτριο.

Η απέκκριση του νατρίου μέσω της επιδερμίδας είναι αμελητέα, αλλά όταν οι εφιδρώσεις είναι υπερβολικές οι απώλειες μπορεί να γίνουν σημαντικές. Ο ιδρώτας περιέχει 460-1840 χλγρ νατρίου ανά λίτρο, αλλά σε άτομα που είναι εγκλιματισμένα στη ζέστη τα επίπεδα του νατρίου στον ιδρώτα είναι 960 χλγρ ανά λίτρο. Στα τροπικά κλίματα ή όταν κάποιο άτομο κάνει βαριά χειρονακτική εργασία, η έκκριση του ιδρώτα μπορεί να φθάσει τα 14 λίτρα την ημέρα, οπότε οι απώλειες νατρίου γίνονται σοβαρές και πιο σημαντικές από αυτές που δημιουργούνται μέσω τον ούρων. Χωρίς συμπληρωματικό αλάτι, κάτω από αυτές τις συνθήκες ακολουθεί απογύμνωση νατρίου και προκαλούνται κράμπες (κράμπες των ανθρακωρύχων).

Το ισοζύγιο νατρίου σε ένα υγιές άτομο θα πρέπει να είναι μηδενικό.

Για παράδειγμα με πρόσληψη 3105 χλγρ η απέκκριση είναι 2990 χλγρ από τα ούρα και 115 χλγρ από τα κόπρανα, ενώ η απώλεια από τον ιδρώτα σε καθιστική ζωή είναι αμελητέα. Κάτω από συνθήκες σκληρής σωματικής άσκησης ή έντονης χειρωνακτικής εργασίας ο ιδρώτας μπορεί να προκαλέσει αρνητικό ισοζύγιο και να απεκκρίνεται πιο πολύ νάτριο από αυτό που προσλαμβάνεται με την διατροφή.

Οι υπερβολικές προσλήψεις νατρίου και ορισμένες ασθένειες μπορεί να προκαλέσουν θετικό ισοζύγιο, όπου δεν απεκκρίνεται το επιπλέον νάτριο από την διατροφή.

Το αρνητικό ισοζύγιο, συνήθως, θεραπεύεται με αυξημένη πρόσληψη νατρίου από το στόμα και το θετικό με διουρητικά φάρμακα.

-Υπονατριαιμία

Η έλλειψη νατρίου είναι κάτι το εξαιρετικά απίθανο, αλλά μπορεί να επέλθει μετά από αφυδάτωση, όπως από θερμοπληξία, από τις υψηλές θερμοκρασίες, την σκληρή άσκηση και την σκληρή χειρωνακτική εργασία. Στα βρέφη η αφυδάτωση μπορεί να συμβεί από διάρροια. Ο όγκος του εξωκυττάριου υγρού περιορίζεται και το ίδιο και ο όγκος του αίματος. Το αίμα πυκνώνει, οι φλέβες παθαίνουν συμφόρηση, η πίεση του αίματος ελαττώνεται και ο σφυγμός γίνεται γρήγορος. Αυτές οι αλλαγές προκαλούν ξηρότητα του στόματος, ακόμη και χωρίς δίψα. Συνήθως, υπάρχει και διανοητική απάθεια, απώλεια της όρεξης και έμετος. Εμφανίζονται, συνήθως, και μυϊκές κράμπες. Η αφυδάτωση είναι έκδηλη από τα βουλιαγμένα χαρακτηριστικά του προσώπου, ιδιαίτερα στα μάτια, τα οποία υποχωρούν στις κόγχες τους και συνυπάρχει χαλαρωμένη και μη ελαστική επιδερμίδα.

Έλλειψη νατρίου μπορεί να συμβεί και και χωρίς απογύμνωση από το νερό. Η κατάσταση αυτή αποκαλείται τοξίκωση ή μέθη νερού. Συμβαίνει μετά από βαριά εφίδρωση όταν η δίψα διορθώνεται με νερό χωρίς νάτριο ή όταν κατά την αντιμετώπιση της έλλειψης νατρίου χορηγείται πολύ νερό από το στόμα ή ενδοφλέβια ή όταν διορθώνεται η αφυδάτωση μόνο με νερό. Τα συμπτώματα είναι απώλεια της όρεξης, αδυναμία, διανοητική απάθεια, μυϊκές συσπάσεις, σπασμοί και κώμα από υπερβολική κατακράτηση νερού στον εγκέφαλο. Πρέπει να προστίθεται αλάτι στα υγρά αντικατάστασης.

Αιτίες χαμηλού νατρίου στο αίμα μπορεί να είναι η νεφρική ανεπάρκεια, η ορμονική ανισορροπία από υπερβολική παραγωγή της αντιδιουρητικής ορμόνης ή βαζοπρεσίνης, ο καρκίνος τω πνευμόνων, οι λοιμώξεις των πνευμόνων, η μηνιγγίτιδα, το μυξοίδημα, η έλλειψη ορμονών των επινεφριδίων και της υπόφυσης, τα οιδήματα από καρδιακή ανεπάρκεια, η κίρρωση ήπατος, το νεφρωσικό σύνδρομο, η νεφρίτιδα, η τοξιναιμία στην εγκυμοσύνη, τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και η πορφύρα. Η αντιμετώπιση της ύπαρξης χαμηλού νατρίου στο αίμα σε αυτές τις καταστάσεις γίνεται με αντικατάσταση αλατιού, θεραπεία με ορμόνες και επιτυχημένη διόρθωση της υποκείμενης πάθησης που προκαλεί τα χαμηλά επίπεδα του νατρίου.

-Υπερνατριαμία

Το πλεόνασμα του νατρίου στο σώμα συσσωρεύεται πρωταρχικά στα εξωκυτταρικά υγρά. Καθώς η συγκέντρωση του νατρίου στο σώμα μεγαλώνει, το σώμα αντιδρά μεταφέροντα περισσότερο νερό στα εξωκυτταρικά υγρά για να διαλυθεί το νάτριο, οπότε προκαλούνται οιδήματα. Έτσι, οι συνέπειες από την πρόσληψη αλατιού που δεν απεκκρίνεται είναι υψηλή πίεση αίματος, διεύρυνση της καρδιάς, ανώμαλη εικόνα στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και διάταση των νεφρών που οδηγεί σε νεφρίτιδες. Η υψηλή συγκέντρωση του νατρίου στον ορό του αίματος είναι ενδεικτική της ύπαρξης στο νερό του σώματος ενός ελλείμματος σχετικά με το νάτριο.

Οι αιτίες υψηλών επιπέδων νατρίου στο αίμα είναι ο άποιος διαβήτης, όπου η βαζοπρεσσίνη είναι ελλιπής, η νεφρική ανεπάρκεια, το υψηλό επίπεδο ασβεστίου στο αίμα, το υψηλό επίπεδο καλίου στο αίμα, η υπερβολική εφίδρωση χωρίς ανάλογη πρόσληψη νερού (νήπια, μόνιμα κλινήρεις, ασθενείς σε κώμα), υπερβολικές διάρροιες, ιδίως στα παιδιά και έντονα υπερβολικές προσλήψεις νατρίου με περιορισμένη χρησιμοποίηση νερού. Η θεραπεία έγκειται σε χορήγηση και αποκατάσταση του νερού, που συνοδεύεται από χορήγηση διουρητικών φαρμάκων, περιορισμό του νατρίου από την διατροφή και νεφρική αιμοδιύλιση.

Οι λειτουργίες του νατρίου είναι:

-Διατήρηση ομαλού ισοζυγίου νερού μεταξύ των κυττάρων του σώματος και των περιβαλλόντων υγρών. Το κάλιο συμβάλλει κι αυτό σε αυτό το σκοπό.

-Μεταβίβαση νευρικών ώσεων, όπου η ροή του νατρίου προς το εσωτερικό του νευρικού κυττάρου και η αντίθετη ροή του καλίου προς το εξωτερικό του κυττάρου δίνουν γένεση σε μια ηλεκτρική ώση που μετακινείται από το νεύρο προς το μυ.

-Εκτέλεση όλων των μυϊκών συσπάσεων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών της καρδιάς, όπου το σωστό ισοζύγιο νατρίου και καλίου είναι βασικό για μια ομαλή αντίδραση.

-Διατήρηση του ισοζυγίου οξέων και αλκαλίων μέσα στο σώμα σε στενή σχέση με τα διττανθρακικά, τα φωσφορικά και την πρωτεϊνη, καθώς και τα μέταλλα κάλιο, ασβέστιο και μαγνήσιο.

-Σαν ένα συστατικό της ATP-άσης, του ενζύμου που είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση της τριφωσφορικής αδενοσίνης κατά την παραγωγή ενέργειας.

-Για ενεργό μεταφορά των θρεπτικών αμινοξέων και της γλυκόζης μέσα στα κύτταρα του σώματος.

Συμπληρωματική μορφή νατρίου είναι το χλωριούχο νάτριο που προσφέρει 39,3 χλγρ νατρίου ανά 100 χλγρ χλωριούχου νατρίου.

Τα προσθετικά νατρίου στις τροφές, εκτός από αυτά που βρίσκονται μόνα τους στις φυσικές τροφές:

οξεικό νάτριο, αλγινικό νάτριο, φωσφορικό νάτριο-αργίλιο (όξινο και βασικό), ασκορβικό νάτριο, βενζοϊκό νάτριο, διφαινυλ-2-υλ-οξείδιο του νατρίου, διττανθρακικό νάτριο, ανθρακικό νάτριο, καζεϊνικό νάτριο, χλωριούχο νάτριο, διφωσφορικό τρινάτριο, σιδηροκυανούχο νάτριο, γλυκονικό νάτριο, επτονικό νάτριο, δισόξινο κιτρικό νάτριο, όξινο δι-οξεικό νάτριο, δισόξινο δι-φωσφορικό νάτριο, δισόξινο αιθυλενοδιαμινο-ΝΝΝ’Ν΄-τετρα-οξεικό δι-νάτριο, όξινο γλουταμινικό νάτριο ή γλουταμινικό μονονάτριο, όξινο μηλικό νάτριο, δισόξινο ορθοφωσφορικό νάτριο, όξινο ορθοφωσφορικό δι-νάτριο, όξινο θειώδες νάτριο, υδροξείδιο του νατρίου, γαλακτικό νάτριο, μηλικό νάτριο, μεταδιθειώδες νάτριο, νιτρικό νάτριο, νιτρώδες νάτριο, ορθοφωσφορικό τρι-νάτριο, πηκτινικό νάτριο, πολυφωσφορικά νάτρια, προπιονικό νάτριο, 5-ριβοζονουκλεοτίδιο του νατρίου, σάπωνες ή άλατα νατρίου των λιπαρών οξέων, 1,5-ανθρακικό νάτριο, σορβικό νάτριο, στεαρο-υλ-2-γαλακτικό νάτριο, θειϊκό νάτριο, θειώδες νάτρια, ταρταρικά δι-νάτρια, ταρταρικά μονο-νάτρια, τριφωσφορικό πεντα-νάτριο, ταρταρικό καλιο-νάτριο, όξινο μηλικό νάτριο.

Τα φάρμακα που περιέχουν νάτριο:

αλγινικό νάτριο και διττανθρακικό νάτριο-αντιόξινα

οξεικό νάτριο και γαλακτικό νάτριο-μεταβολική οξέωση

φωσφορικό νάτριο, θειϊκό νάτριο και ταρταρικό νάτριο-καθαρτικά

ασκορβικό νάτριο-βιταμίνες

εδετικό νάτριο-ασβέστιο-θεραπεία δηλητηρίασης από βαρέα μέταλλα

καρβοξυλμεθυλοκυτταρίνη νατρίου-αντιδραστήριο και παράγοντας διόγκωσης και εξοίδησης

κιτρικό νάτριο-κορτικοστερεοειδή

υαλουρονικό νάτριο-περιποίηση ματιών

λαυρυλο-θειϊκό νάτριο-υπακτικό

δαφνυλ-σουλφοξεικό νάτριο-υπακτικό

νιτροπρωσσίδιο νατρίου-θεραπεία στηθάγχης