Χρήσιμες πληροφορίες για τις δερματικές αντιδράσεις φαρμάκων
Οι δερματικές αντιδράσεις φαρμάκων είναι βλάβες στο δέρμα ή στους βλεννογόνους και αποτελούν τη συχνότερη ανεπιθύμητη ενέργεια των φαρμάκων είτε χορηγούνται από το στόμα, είτε παρεντερικά.
Οι αντιδράσεις μπορεί να έχουν ανοσολογικό μηχανισμό (IgE εξαρτώμενες ή εξαρτώμενες από ανοσοσυμπλέγματα)
- Οι μη ανοσολογικές αντιδράσεις είναι συχνότερες. Οι περισσότερες εμφανίζονται μέσα στην 1η εβδομάδα από την έναρξη της θεραπείας αλλά μπορεί να εμφανιστούν και σε ένα διάστημα μέχρι και 4 εβδομάδων από την έναρξη της θεραπείας
- Βλατιδοφυσαλιδώδη και κνιδωτικά εξανθήματα είναι πιο συνηθισμένα αλλά μπορεί να εμφανιστούν πολλαπλοί μορφολογικοί τύποι αντιδράσεων
Επηρεαζόμενα συστήματα: Δέρμα/Εξωκρινείς, Αιμοποιητικό/Λεμφικό/Ανοσοποιητικό
Επικρατέστερη ηλικία: Προσβάλλονται όλες οι ηλικίες
Επικρατέστερο φύλο: Γυναίκες > Άνδρες
ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
Βλατιδοφυσαλιδώδες βλάβες (εξανθήματα):
- Η συχνότερη δερματική αντίδραση
- Δύσκολα διακρίνεται από το ιογενές εξάνθημα
- Ερυθηματώδεις βλατίδες και φυσαλίδες
- Συχνά συρρέον και συμμετρικό
- Συχνά κνησμώδες
- Μπορεί να προσβάλλονται βλεννογόνος, παλάμες και πέλματα
- Έναρξη συνήθως 7-10 ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας. Μπορεί να διαρκέσει για 1-2 εβδομάδες
Κνίδωση:
- Κνησμώδεις ερυθροί πομφοί, διάσπαρτοι σε ολόκληρο το σώμα, συμπεριλαμβανομένων και των βλεννογόνων
- Η κάθε βλάβη υποχωρεί μέσα σε 24 ώρες αλλά εμφανίζονται συνεχώς νέες
- Μπορεί να εκδηλώνεται μέσω αναφυλακτικής αντίδρασης, ορονοσίας ή μέσω ισταμινικής αντίδρασης μη ανοσολογικής αρχής
- Εν τω βάθει δερματικό και υποδόριο οίδημα υποδηλώνουν αγγειοοίδημα που όταν επεκτείνεται στους βλεννογόνους μπορεί να είναι απειλητικό για τη ζωή
Εξάνθημα τύπου ακμής:
- Πομφολυγώδεις βλάβες αλλά σε αντίθεση με την πραγματική ακμή δεν σχηματίζονται φαγέσωρες
Εκζεματοειδείς αντιδράσεις:
- Κνησμώδεις απολεπιστικές ερυθηματώδεις βλάβες με τυπική κατανομή στις καμπτικές επιφάνειες΄των χεριών και των ποδιών
Πολύμορφο ερύθημα:
- Βλάβες “δίκην στόχου”
- Φυσαλιδώδεις βλάβες
- Προσβολή των βλεννογόνων (σύνδρομο Stevens-Johnson)
Απολεπιστική ερυθροδερμία:
- Γενικευμένο ερύθημα και απολέπιση
- Δυνητικά απειλητικό για τη ζωή
Καθηλωμένο φαρμακευτικό εξάνθημα:
- Μόνες ή πολλαπλώς σαφώς αφοριζόμενες σκοτεινέρυθρες πλάκες
- Εμφανίζεται αμέσως μετά την έκθεση στο φάρμακα και επανεμφανίζονται στην ίδια θέση μετά την επαναχορήγηση του φραμάκου. Οι βλάβες μπορεί να εμφανιστούν οπουδήποτε. Η εμφάνιση στη βάλανο του πέους είναι συνήθης στους άνδρες
- Εμφανίζεται συνήθως 2 ώρες μετά τη λήψη του φαρμάκου
- Μερικοί ασθενείς παρουσιάζουν μια ανερέθιστη περίοδο, κατά τη διάρκεια της οποίας η λήψη δεν ενεργοποιεί τις βλάβες
Εξάνθημα τύπου ομαλού λειχήνα:
- Ιώδεις βλατίδες στις εκτατικές επιφάνειες των καρπών
- Δικτυωτό πρότυπο στο στοματικό βλεννογόνο
Αντίδραση τύπου ερυθηματώδους λύκου:
- Εξάνθημα πεταλούδας
Αντίδραση φωτοευαισθησίας:
- Φωτοτοξική αντίδραση μέσα σε 24 ώρες από την έκθεση στο φως
- Φωτοαλλεργικές αντιδράσεις. Λιγότερο συνηθισμένες.
Αγγειΐτιδα:
- Πετέχειες ή προρφύρα με εντόπιση στα κατώτερα τμήματα των ποδιών
Πομφολυγοφυσαλιδώδες εξάνθημα:
- Μικρές απομονωμένες πομφόλυγες, πολύμορφο ερύθημα, τοξική επιδερμική νεκρόλυση (δυνητικά θανατηφόρα)
ΑΙΤΙΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Εξάνθημα τύπου ακμής: από του στόματος αντισυλληπτικά, κορτικοστεροειδή, ιωδιούχα παράγωγα, υδαντοΐνες, λίθιο
- Πολύμορφο ερύθημα: σουλφοναμίδες, πενικιλλίνες, βαρβιτουρικά, υδαντοΐνες, NSAID ‘s, τετρακυκλίνες, κεφακλόρη
- Οζώδες ερύθημα: σουλφοναμίδες, πενικιλλίνες
- Καθηλωμένο φαρμακευτικό εξάνθημα: βαρβιτουρικά, σαλικυλικά βαρβιτουρικά, τετρακυκλίνες
- Φωτοευαισθησία: φαινοθειαζίνες, γκριζεοφουλβίνη, σουλφοναμίδες, τετρακυκλίνες
- Αγγειΐτιδα: θειαζίδες, χρυσός, σουλφοναμίδες, NSAID ‘s, τετρακυκλίνες
- Πομφόλυγες: NSAID ‘s, θειαζίδες, βαρβιτουρικά
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
Φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα με σουλφοναμίδες και πενικιλλίνες. Όλα τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα, οι βιολογικοί παράγοντες, τα χημικά ανοσοθεραπευτικά και τα μονοκλωνικά αντισώματα.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Ιογενές εξάνθημα: δεδομένου ότι τα κηλιδοβλατιδώδη εξανθήματα αποτελούν το συχνότερο τύπο φαρμακευτικής αντίδρασης είναι δύσκολος ο διαχωρισμός τους από τα ιογενή εξανθήματα. Η παρουσία πυρετού, λεμφοκυττάρωσης ή άλλων συστηματικών ευρημάτων μπορεί να βοηθήσει στην διαφοροδιάγνωση
- Τα φαρμακευτικά εξανθήματα μπορεί να προσλάβουν οποιοδήποτε τύπο δερματοπάθειας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Στη διαφορική διάγνωση πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και η πρωτοπαθής δερματοπάθεια. Εξαφάνιση του εξανθήματος με τη διακοπή του φαρμάκου, μπορεί να βοηθήσει στην διαφορική διάγνωση
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Οι συνήθεις εργαστηριακές εξετάσεις είναι γενικά μη ειδικές και συνήθως δεν βοηθούν
- Ηωσινοφιλία: είναι πιθανή σε μερικές αλλεργικού τύπου αντιδράσεις αλλά γενικά έχουν μικρή κλινική αξία
Φάρμακα που μπορεί να μεταβάλλουν τα ευρήματα:
Προκαϊναμίδη, Υδραλαζίνη – θετικά ΑΝΑ
ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Τα παθολογοανατομικά ευρήματα εξαρτώνται από τον τύπο της αντίδρασης και μπορεί να μην είναι ειδικά
- Η βιοψία δέρματος είναι, ;ISVW, χρήσιμη για καθηλωμένα φαρμακευτικά εξανθήματα, τα οποία παρουσιάζουν μερικά χαρακτηριστικά ιστολογικά ευρήματα, π.χ. λειχηνοειδείς βλάβες ή πολύμορφο ερύθημα
ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Δερματικές δοκιμασίες (χρήσιμες σε αντιδράσεις που γίνονται μέσω IgE)
- ΙgG και IgM: οι αιμοσυγκολλητινοαντιδράσεις μπορεί να ανιχνεύσουν – ειδικά για το υπεύθυνο φάρμακο – αντισώματα, όμως δε χρησιμεύει στην καθημερινή πρακτική
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Λεπτομερές ιστορικό χρήσης φαρμάκων συμπεριλαμβανομένων και των μη συνταγογραφούμενων, διάρκεια θεραπείας, φάρμακα που χρησιμοποιήθηκαν τις τελευταίες 4 εβδομάδες
- Διακοπή των πιθανά ενεχόμενων παραγόντων και παρακολούθηση για υποχώρηση του εξανθήματος
- Επιλεκτική εφαρμογή ειδικών δοκιμασιών όταν υπάρχει υποψία αντίδρασης τύπου IgE
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
ΕΝΔΕΙΚΝΥΟΜΕΝΗ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Η κνίδωση, το αγγειοοίδημα και οι πομφολυγώδεις βλάβες είναι δυνητικά βαρύτερες από τις υπόλοιπες μορφές αντιδράσεων. Έτσι λοιπόν οι ασθενείς θα πρέπει να υπόκεινται το συντομότερο σε κλινική εκτίμηση
- Συνιστάται ενδονοσοκομειακή αντιμετώπιση για τις αναφυλακτικές αντιδράσεις, το σύνδρομο Stevens-Johnson. την εκτεταμένη πομφολυγώδη αντίδραση ή την τοξική επιδερμική νεκρόλυση
ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Διακοπή του πιθανού υπεύθυνου φαρμάκου. Σε ασθενείς που λαμβάνουν πολλά φάρμακα, η διακοπή του κάθε φαρμάκου θα πρέπει να βασίζεται στην πιθανότητα που έχει να προκαλέσει την συγκεκριμένη αντίδραση (π.χ. 7% για σουλφοναμίδες και πενικιλλίνες), καθώς στην εκτίμηση της σχέσης κινδύνου/ωφέλειας από τη συνέχισή του
- Επαναχορήγηση φαρμάκου που θεωρείται υπεύθυνο για πρόκληση κνίδωσης, αγγειοοιδήματος, αναφυλαξίας, πολύμορφου ερυθήματος ή άλλων πομφολυγωδών βλαβών, είναι δυνητικά επικίνδυνη
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Γενικά χωρίς περιορισμούς
- Για τις οξείες εκζεματοειδείς ή κνιδωτικές αντιδράσεις με έντονο κνησμό, το χλιαρό λουτρό και η αποφυγή δραστηριότητας που επιδεινώνει τον κνησμό μπορεί να βοηθήσει
- Στις περιπτώσεις τοξικής επιδερμικής νεκρόλυσης απαιτείται εισαγωγή σε μονάδα εγκαυμάτων
ΦΑΡΜΑΚΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
ΦΑΡΜΑΚΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Η χορήγηση ειδικής θεραπείας εξαρτάται από τον τύπο του εξανθήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απαιτείται ειδική θεραπεία
- Η συμπτωματική αγωγή ανακουφίζει από τον κνησμό, την ξηροδερμία, την κνίδωση και το αγγειοοίδημα
- Για τον κνησμό – αντιϊσταμινικά
- Σε αναφυλαξία ή γενικευμένη κνίδωση – αδρεναλίνη 1:1000, 0,01 ml/Kg (μέγιστο 0,3 ml) υποδόρια
- Σε αναφυλαξία, σοβαρή κνίδωση, πολύμορφο ερύθημα – κορτικοστεροειδή παρεντερικά ανάλογα με την κατάσταση του ασθενούς ή χορήγηση από το στόμα με προοδευτική μείωση δόσης (10-14 ημέρες). Η θεραπεία της τοξικής επιδερμικής νεκρόλυσης διαφέρει. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν ωφελεί η χρήση κορτικοστεροειδών
- Τοπικά λιπαντικά και μαλακτικά για τις εκζεματοειδείς αντιδράσεις
- Τοπικά κορτικοστεροειδή για περιορισμένα εξανθήματα ή για λειχηνοειδείς βλάβες
ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Σε περίπτωση κνίδωσης, πομφολυγωδών βλαβών ή πολύμορφου ερυθήματος απαιτείται στενή παρακολούθηση για πιθανή επιδείνωση
- Οι ασθενείς με συστηματική αναφυλαξία ή με μεγάλης έκτασης πομφολυγώδεις βλάβες, συμπεριλαμβανομένης της τοξικής επιδερμικής νεκρόλυσης, θα πρέπει να εισάγονται στο νοσοκομείο μέχρι να βελτιωθεί η κατάσταση τους
- Η παρακολούθηση συνεχίζεται τουλάχιστον με τηλεφωνική επικοινωνία μέχρι την πλήρη εξαφάνιση του εξανθήματος
- Ο ασθενής θα πρέπει να φέρει συνεχώς μαζί του ταυτότητα στην οποία να αναγράφεται το υπεύθυνο φάρμακο, καθώς και ο τύπος της αντίδρασης που προκαλεί
ΠΡΟΛΗΨΗ/ΑΠΟΦΥΓΗ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Μελλοντική αποφυγή του συγκεκριμένου φαρμάκου και των αναλόγων του
- Προσοχή για τυχόν διασταυρούμενες αντιδράσεις (π.χ. 8-10% περιπτώσεις αντίδρασης στις κεφαλοσπορίνες σε ασθενείς με ευαισθησία στην πενικιλλίνη, καθώς και διασταυρούμενες αντιδράσεις μεταξύ αντιεπιληπτικών φαρμάκων υδαντοΐνης, βαρβιτουρικών και καρβαμαζεπίνης
- Θα πρέπει να ερωτάται πάντα ο ασθενής για προηγούμενες φαρμακευτικές αντιδράσεις για τον τύπο αυτών καθώς και για τη λήψη μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων
ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Αναφυλαξία
- Οίδημα λάρυγγος
- Πιθανή καταστολή μυελού
- Πιθανή διασταυρούμενη αντίδραση σε ανάλογους χημικούς παράγοντες στους οποίους μπορεί να εκτεθεί στο μέλλον
ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
- Το εξάνθημα συνήθως εξαφανίζεται μερικές ημέρες μετά τη διακοπή του φαρμάκου
- Η κνίδωση, το αγγειοοίδημα και οι πομφολυγώδεις βλάβες είναι δυνητικά βαρύτερες καταστάσεις ακόμα και απειλητικές για τη ζωή
ΔΙΑΦΟΡΑ
ΗΛΙΚΙΑΚΑ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Παιδιατρικό: Μπορεί να εμφανιστούν και σε αυτή την ηλικία
Γηριατρικό:
- Αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης σε αυτή την ομάδα, λόγω της χρήσης περισσότερων φαρμάκων
- Σοβαρές συστηματικές αντιδράσεις είναι λιγότερο ανεκτές
Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για το δέρμα, τα μαλλιά και τα νύχια
Η καθοδήγηση για την επιλογή των ποιων συμπληρωμάτων διατροφής, από τα ανωτέρω, είναι κατάλληλα για την ασθένειά σας θα γίνει σε συνεννόηση με το θεράποντα ιατρό.
Διαβάστε, επίσης,
Η καπεσιταμπίνη έχει πολλές παρενέργειες
Οι δερματικές βλάβες από τις χημειοθεραπείες και τις ακτινοθεραπείες
Οι χημειοθεραπείες και οι ακτινοθεραπείες προκαλούν καρκίνο
Διαγνωστικές εξετάσεις και Θεραπείες που βλάπτουν την Υγεία
Η τοξικότητα των κυτταροστατικών φαρμάκων
Τα μονοκλωνικά αντισώματα στη θεραπεία του καρκίνου
Αναστολή των υποδοχέων των τυροσινικών κινασών
Kλίμακα SCORTEN για δερματολογικά νοσήματα
Δερματικές αντιδράσεις σε στοχευμένες θεραπείες