Πολύμορφο γλοιοβλάστωμα. Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα είναι ο πιο κοινός και πιο επιθετικός τύπος πρωτοπαθούς εγκεφαλικού όγκου στους ανθρώπους.
Γράφει η
Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD
Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα, ICD-10 C71, είναι η συχνότερη μορφή πρωτοπαθούς καρκίνου του εγκεφάλου.
Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα (Glioblastoma multiforme – GBM) είναι ο πιο συχνός και πιο επιθετικός τύπος πρωτοπαθούς εγκεφαλικού όγκου στους ανθρώπους, εμπλέκοντας τα νευρογλοιακά κύτταρα και αποτελώντας το 52% όλων των περιπτώσεων παρεγχυματικών εγκεφαλικών όγκων και το 20% όλων των ενδοκρανιακών όγκων.
Παρόλο που αποτελεί την επικρατούσα μορφή πρωτογενούς εγκεφαλικού όγκου, το Π.Γ. είναι σπάνιο κι εμφανίζεται μόλις σε 2-3 περιπτώσεις ανά 100.000 ανθρώπους στην Ευρώπη και Αμερική.
Σύμφωνα με την ταξινόμηση των όγκων του κεντρικού νευρικού συστήματος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο καθιερωμένος όρος γι’ αυτό τον εγκεφαλικό όγκο είναι “γλοιοβλάστωμα”, ενώ εμφανίζει δύο μορφές: το γιγαντοκυτταρικό γλοιοβλάστωμα και το γλοιοσάρκωμα.
Τα γλοιοβλαστώματα είναι, επίσης, συχνοί εγκεφαλικοί όγκοι σε σκύλους και η έρευνα συνεχίζεται, ώστε να χρησιμοποιηθεί ο σκύλος ως μοντέλο για την ανάπτυξη θεραπειών σε ανθρώπους.
Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα ανήκει στην κατηγορία των πρωτογενών όγκων του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει ότι αναπτύσσεται από κύτταρα του βρίσκονται στον εγκέφαλο και δεν είναι αποτέλεσμα μετάστασης στον εγκέφαλο άλλων καρκίνων από διαφορετικές περιοχές του σώματος. Οι πρωτογενείς όγκοι του εγκεφάλου είναι σπανιότεροι από τις μεταστάσεις άλλων καρκίνων στον εγκέφαλο.
Έχουν περιγραφεί 120 διαφορετικοί τύποι όγκων που εμφανίζονται στον εγκέφαλο. Οι πρωτογενείς όγκοι του εγκεφάλου προσβάλλουν περίπου 14 ανά 100.000 ανθρώπους κάθε χρόνο. Σε 7 περιπτώσεις ανά 100.000 είναι κακοήθεις όγκοι. Η συχνότερη μορφή πρωτογενούς όγκου του εγκεφάλου είναι το γλοίωμα (49%) και ακολουθεί το μηνιγγίωμα (30%).
Οι πρωτογενείς όγκοι εγκεφάλου μπορούν να εκδηλωθούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Ωστόσο η συχνότητά τους είναι μεγαλύτερη σε παιδιά ηλικίας 3 έως 12 ετών και σε ενήλικες 40 έως 70 ετών. Εμφανίζονται κάθε χρόνο 4 νέα περιστατικά κακοηθών πρωτογενών όγκων του εγκεφάλου για κάθε 100.000 παιδιά και έφηβους.
Μεταξύ των πρωτογενών καρκίνων του εγκεφάλου η μεγαλύτερη ομάδα είναι τα γλοιώματα.
Στα γλοιώματα περιλαμβάνονται:
1. Το αστροκύττωμα που μπορεί να παρουσιαστεί οπουδήποτε στο κεντρικό νευρικό σύστημα, δηλαδή, στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό
2. Το επενδύμωμα που αναπτύσσεται από τα κύτταρα που επικαλύπτουν τις κοιλότητες των κοιλιών του εγκεφάλου
3. Το ολιγοδενδρογλοίωμα που είναι σπάνιο και εμφανίζεται, συνήθως, στα εγκεφαλικά ημισφαίρια
Τα αστροκυττώματα χωρίζονται σε 4 κατηγορίες ανάλογα με το βαθμό κακοήθειας τους
1. Τα αστροκυττώματα βαθμού 1 και 2 που είναι τα λιγότερο κακοήθη
2. Το αναπλαστικό αστροκύττωμα (γλοίωμα τρίτου βαθμού)
3. Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα (γλοίωμα τετάρτου βαθμού) που είναι η πλέον κακοήθης και συχνότερη μορφή αστροκυτώματος
Άλλοι τύποι καρκίνου του εγκεφάλου είναι το μυελοβλάστωμα, οι όγκοι γεννητικών κυττάρων του κεντρικού νευρικού συστήματος, το σβάννωμα (νευριλείμμωμα) και το επιφυσίωμα (όγκος της επίφυσης). Το μυελοβλάστωμα εμφανίζεται, κυρίως, στην παρεγκεφαλίδα. Είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου στον εγκέφαλο στα παιδιά και στους έφηβους.
Πολύμορφο Γλοιοβλάστωμα
Κατάταξη, ICD-10-International Classification of Diseases,Tenth Revision-Διεθνής Ταξινόμηση Νοσημάτων, Δέκατη Αναθεώρηση:
C71 Κακοήθη νεοπλάσματα του εγκεφάλου
C71.0 Εγκεφάλου εκτός από λοβούς και κοιλίες
C71.1 Μετωπιαίος λοβός
C71.2 Κροταφικός λοβός
C71.3 Βρεγματικός λοβός
C71.4 Ινιακός
C71.5 Κοιλίες
C71.6 Παρεγκεφαλίδα
C71.7 Εγκεφαλικού στελέχους
C71.8 Εγκέφαλος
C71.9 Εγκέφαλος απροσδιόριστο
Σημεία και Συμπτώματα καρκίνου εγκεφάλου
Παρόλο που στα συχνά συμπτώματα της ασθένειας περιλαμβάνονται επιληπτικές κρίσεις, ναυτίες και έμετοι, πονοκέφαλοι και ημιπάρεση και πάρεση, κυριότερο σύμπτωμα αποτελεί μια προοδευτική αλλοίωση της μνήμης, της προσωπικότητας ή νευρολογικές επιπλοκές, λόγω της εμπλοκής των κροταφικών και μετωπιαίων λοβών.
Το είδος των εμφανιζομένων συμπτωμάτων εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τη θέση του όγκου και λιγότερο από τα παθολογικά χαρακτηριστικά του. Ο όγκος μπορεί να αρχίσει την εμφάνιση συμπτωμάτων γρήγορα, αλλά, περιστασιακά παρατηρείται ασυμπτωματική κατάσταση, μέχρις ότου αποκτήσει μεγάλες διαστάσεις. Λόγω της ταχείας ανάπτυξης, τα συμπτώματα, συνήθως, αναπτύσσονται γρήγορα μέσα σε λίγες εβδομάδες ή μήνες. Εστιακά νευρολογικά ελλείμματα, όπως η παράλυση, η αφασία και οι διαταραχές της όρασης μπορούν να προστεθούν στα συμπτώματα ανάλογα με τον εντοπισμό. Τέλος, υπάρχουν, συχνά, εντυπωσιακές αλλαγές της προσωπικότητας, απάθεια και ψυχοκινητική καθυστέρηση, τα οποία οδηγούν τον ασθενή στο γιατρό. Συμπτώματα ενδοκρανιακής πίεσης, όπως οίδημα οπτικής θηλής, έμετος, υπνηλία και κώμα συμβαίνουν αργότερα και είναι δυσμενείς προγνωστικοί δείκτες.
Αίτια καρκίνου εγκεφάλου
Το Π.Γ. είναι, για λόγους άγνωστους, πιο συχνό στους άνδρες. Τα περισσότερα γλοιοβλαστώματα φαίνεται να είναι σποραδικά, χωρίς, κάποια γενετική προδιάθεση. Δεν έχει βρεθεί κάποια σχέση του γλοιοβλαστώματος με το κάπνισμα, τη διατροφή, τα κινητά τηλέφωνα ή τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκαν στοιχεία για ιογενή αίτια, πιθανώς από τον ιό SV40-simian vacuolating virus 40-ιός εκκενώσεως πιθήκου 40 (ιός DNA) ή τον κυτταρομεγαλοϊό ή τον HHV-6/Human herpesvirus 6/Ανθρώπινος ερπητοϊός 6. Επίσης, φαίνεται να υπάρχει μια σχέση μεταξύ γλοιοβλαστώματος και ιονίζουσας ακτινοβολίας. Πιστεύεται επίσης, ότι ενδέχεται να σχετίζεται με το PVC-Polyvinyl chloride-Πολυβινυλοχλωρίδιο (θερμοπλαστικό πολυμερές που χρησιμοποιείται ευρέως). Αναφορές έχουν γίνει και για ενδεχόμενη συσχέτιση των καρκίνων του εγκεφάλου με την έκθεση σε μόλυβδο στο περιβάλλον εργασίας.
Λοιποί παράγοντες κινδύνου καρκίνου εγκεφάλου:
• Φύλο: άνδρες (ελαφρώς πιο συχνό στους άνδρες)
• Ηλικία: άνω των 50 ετών
• Εθνικότητα: Καυκάσιοι, Λατίνοι, Ασιάτες
• Πάσχοντες από χαμηλού βαθμού αστροκύττωμα, το οποίο με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εξελιχθεί σε Π.Γ.
• Πάσχοντες από ένα εκ των παρακάτω γενετικών νοσημάτων: Νευροϊνωμάτωση, Οζώδης Σκλήρυνση, ασθένεια Von Hippel-Lindau (ανάπτυξη όγκων σε διάφορα σημείας του σώματος), σύνδρομο Li-Fraumeni (σάρκωμα μαλακών μορίων, οστεοσάρκωμα, προεμμηνοπαυσιακός καρκίνος μαστού, όγκοι του εγκεφάλου, καθώς και καρκίνωμα του φλοιού των επινεφριδίων), σύνδρομο Turcot (Πολύποδες σχηματίζονται στα εσωτερικά τοιχώματα του παχέος εντέρου και του ορθού και σχηματίζονται όγκοι στον εγκέφαλο).
Παθογένεση καρκίνου εγκεφάλου
Το γλοιοβλάστωμα μπορεί να σχηματισθεί (de novo) ή με προοδευτική απώλεια της διαφοροποίησης από λιγότερο κακοήθη αστροκυττώματα. Ως εκ τούτου, δεν είναι ασυνήθιστο ένα θεραπευθέν αστροκύττωμα σε υποτροπή να εκδηλώνεται ως γλοιοβλάστωμα. Αυτά τα λεγόμενα δευτεροπαθή γλοιοβλαστώματα έχουν την τάση να εμφανίζονται σε νεότερους ασθενείς και έχουν ένα διαφορετικό φάσμα γενετικών αλλαγών, δηλαδή, διαφορετικό μοριακό προφίλ.
Το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα χαρακτηρίζεται από την παρουσία μικρών περιοχών νεκρωτικού ιστού που περιβάλλεται από αναπλαστικά κύτταρα. Το χαρακτηριστικό αυτό, καθώς και η παρουσία των υπερπλαστικών αιμοφόρων αγγείων, διαφοροποιεί τον όγκο από τα αστροκυττώματα Βαθμού 3, τα οποία δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν τέσσερις υπότυποι του γλοιοβλαστώματος.
-Ενενήντα επτά τοις εκατό των όγκων ανήκουν στον «κλασικό» υπότυπο, φέρουν επιπλέον αντίγραφα γονιδίων του υποδοχέα επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGFR-epidermal growth factor receptor) και τα περισσότερα έχουν υψηλότερη από τη φυσιολογική έκφραση των υποδοχέων του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGFR ), ενώ το γονίδιο ΤΡ53 (ογκοκατασταλτικό γονίδιο), που, συχνά, μεταλλάσσεται στο γλοιοβλάστωμα, σπάνια, μεταλλάσσεται σε αυτόν τον υπότυπο.
-Σε αντίθεση, ο προνευρικός υπότυπος, συχνά, έχει υψηλά ποσοστά μεταβολών στο ΤΡ53, και το PDGFRA-platelet-derived growth factor receptor alpha-υποδοχέας άλφα αυξητικού παράγοντα που προέρχεται από αιμοπετάλια, το γονίδιο που κωδικοποιεί τον υποδοχέα του παράγοντα ανάπτυξης του α-τύπου αιμοπεταλίων και το IDHI-Isocitrate dehydrogenase inhibitor-Αναστολέας της ισοκιτρικής αφυδρογονάσης, το γονίδιο που κωδικοποιεί την ισοκιτρική αφυδρογονάση-1.
-Ο μεσεγχυματικός υπότυπος χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά μεταλλάξεων ή άλλες μεταβολές στο NF1-neurofibromatosis 1, το γονίδιο που κωδικοποιεί τη Νευροϊνωμάτωση τύπου 1 και λιγότερες μεταβολές στο γονίδιο EGFR και λιγότερη έκφραση του EGFR από τα άλλα είδη.
-Πολλές άλλες γενετικές αλλοιώσεις έχουν περιγραφεί σε γλοιοβλάστωμα, και η πλειοψηφία τους είναι συγκεντρωμένες σε τρεις οδούς, του Ρ53, του RB-retinoblastoma, και του PI3K/AKT-phosphatidylinositol 3‑kinase (PI3K)/protein kinase B (Ak strain transforming)-3-κινάση φωσφατιδυλινοσιτόλης (PI3K)/πρωτεϊνική κινάση Β (μετασχηματισμός στελέχους Ak). Τα γλοιοβλαστώματα έχουν μεταβολές στο 64-87%, 68-78% και 88% σε αυτές τις οδούς, αντίστοιχα. Μία άλλη σημαντική μεταβολή είναι η μεθυλίωση MGMT/O(6)-Methylguanine-DNA-methyltransferase/Ο(6)-Μεθυλγουανινο-DNA-μεθυλτρανσφεράση, που είναι ένα ένζυμο επιδιόρθωσης του DNA. Η μεθυλίωση στη μεταγραφή του DNA και, επομένως, στην έκφραση του ενζύμου MGMT σχετίζεται με μια βελτιωμένη απόκριση στη θεραπεία με καταστροφή του DNA από χημειοθεραπευτικά, όπως η τεμοζολομίδη.
Μετάσταση γλοιοβλαστώματος
Ο όγκος μπορεί να επεκταθεί στις μήνιγγες ή τις κοιλίες του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) (>100 mg / dL), καθώς και μια περιστασιακή πλειοκυττάρωση από 10 έως 100 κύτταρα, κυρίως, λεμφοκύτταρα. Κακοήθη κύτταρα μεταφέρονται στο ΕΝΥ και η νόσος μπορεί να εξαπλωθεί (σπάνια) στο νωτιαίο μυελό ή να προκαλέσει μηνιγγική γλοιωμάτωση. Ωστόσο, η μετάσταση του GBM-Glioblastoma πέρα από το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη.
Περίπου το 50% των GBMS καταλαμβάνουν περισσότερο από ένα λοβό του ενός ημισφαιρίου ή είναι διμερή.
Ο όγκος μπορεί να λάβει μία ποικιλία εμφανίσεων, ανάλογα με την ποσότητα της αιμορραγίας, της νέκρωσης και της ηλικίας του ασθενούς.
Μια αξονική τομογραφία ή καλύτερα μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου θα δείξει, συνήθως μια ανομοιογενή μάζα με υπόπυκνες εστίες στο κέντρο και ένα μεταβλητό δακτύλιο ενίσχυσης που περιβάλλεται από οίδημα, το οποίο μπορεί να συμπιέσει τις κοιλίες και να προκαλέσει υδροκέφαλο.
Τα καρκινικά βλαστικά κύτταρα, όπως, έχουν βρεθεί σε γλοιοβλαστώματα είναι η αιτία της αντοχής σε συμβατικές θεραπείες και το υψηλό ποσοστό επανεμφάνισης της νόσου.
Ένας βιοδείκτης για τα κύτταρα σε γλοιοβλαστώματα που εμφανίζουν ιδιότητες βλαστικών κυττάρων είναι ο παράγοντας μεταγραφής Hes3, που έχει δειχθεί ότι ρυθμίζει τον αριθμό τους όταν αυτά τοποθετούνται σε καλλιέργεια.
Επιπλέον, το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα παρουσιάζει πολλές διαφοροποιήσεις σε γονίδια που κωδικοποιούν τα κανάλια ιόντων, όπως, της υπερέκφραση των GBK διαύλων καλίου και των CLC-3 καναλιών χλωριδίου. Αυτά τα υπερδραστήρια κανάλια ιόντων, διευκολύνουν την αυξημένη κίνηση ιόντων των καρκινικών κυττάρων του γλοιοβλαστώματος, πάνω από την κυτταρική μεμβράνη, αυξάνοντας έτσι την κίνηση μέσω ώσμωσης και τη γρήγορη εξάπλωσή τους.
Διάγνωση καρκίνου εγκεφάλου
Η διάγνωση γίνεται με αξονική τομογραφία (CT-Computed Tomography) ή καλύτερα με μαγνητική τομογραφία (MRI-Magnetic Resonance Imaging).
Στην απεικόνιση με CT, το γλοιοβλάστωμα εμφανίζεται με ακανόνιστο σχήμα με δακτυλιοειδή ενίσχυση. Στην περιοχή γύρω από τον όγκο υπάρχει σημαντικό οίδημα.
Τα ευρήματα της μαγνητικής τομογραφίας είναι αρκετά χαρακτηριστικά: ο όγκος έχει μεγάλη αντίθεση με το υγιές παρέγχυμα και υπάρχουν και αιμορραγικά στοιχεία. Τελικά, η διάγνωση του όγκου γίνεται με στερεοτακτική βιοψία εγκεφάλου (καλύτερα να μη γίνεται). Παρατηρώντας τα γλοιοβλαστώματα μέσω απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού, φαίνονται σαν δακτυλιοειδώς αυξανόμενες αλλοιώσεις. Η εμφάνιση δεν είναι συγκεκριμένη, ωστόσο και κάποιες άλλες αλλοιώσεις, όπως το απόστημα, η μετάσταση, η σκλήρυνση κατά πλάκας ενδέχεται να έχουν παρόμοια εμφάνιση.
Σε μεμονωμένες περιπτώσεις γίνεται ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και οσφυονωτιαία παρακέντηση για να εκτιμηθεί η γενική κατάσταση και για διαφοροδιάγνωση από το απόστημα στον εγκέφαλο ή το λέμφωμα.
Επειδή, ο βαθμός ταξινόμησης του όγκου βασίζεται στο πλέον κακοήθες τμήμα του, η βιοψία ή η ολική εκτομή του όγκου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της αλλοίωσης.
Ιστολογική εικόνα από την βιοψία εγκεφάλου
Ιστολογικά τα κύτταρα είναι πυκνά αστροκυτταρικά που διηθούν διάχυτα τον εγκεφαλικό ιστό. Τα καρκινικά κύτταρα είναι πολύπλοκα έχουν διογκωμένο κυτταρόπλασμα με πυρήνες χρωματίνης (πολυμορφικές). Η μιτωτική δραστηριότητα είναι αυξημένη, ο δείκτης πολλαπλασιασμού Ki-67 είναι μεγαλύτερος από 20%.
Κρίσιμης σημασίας για τη διάγνωση του γλοιοβλαστώματος (και τη διαφοροδιάγνωσή του από αναπλαστικό αστροκύττωμα), σύμφωνα με την κατάταξη των όγκων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι η ανίχνευση νέκρωσης ή αγγειοβρίθειας.
Το Π.Γ. χαρακτηρίζεται από πολύ φτωχή πρόγνωση, παρά την ύπαρξη πολλών θεραπευτικών μεθόδων, που περιλαμβάνουν ανοικτή κρανιοτομία με χειρουργική εκτομή μεγαλύτερου δυνατού τμήματος του όγκου, ακολουθούμενη από ταυτόχρονη ή επακόλουθη χημειοακτινοθεραπεία, αντιαγγειογενετική θεραπεία με bevacizumab, ακτινοχειρουργική gamma knife ή cyber knife και συμπτωματική φροντίδα με κορτικοστεροειδή.
Με εξαίρεση τα γλοιώματα εγκεφαλικού στελέχους, έχει τη χειρότερη πρόγνωση από κάθε άλλη κακοήθεια του κεντρικού νευρικού συστήματος, με ενδιάμεση επιβίωση τους 14 μήνες.
Ο συνδυασμός ακτινοθεραπείας (60 Gy μόνο στην περιοχή του όγκου) μαζί με τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα τεμοζολαμίδη και λομουστίνη (CCNU-cyclohexylchloroethylnitrosourea-κυκλοεξυλοχλωροαιθυλνιτροζουρία) είναι σε θέση να αυξήσει ουσιαστικά τη διάρκεια επιβίωσης των ασθενών.
Η συνήθης θεραπεία για το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα που χρησιμοποιείται το περισσότερο κατά τα τελευταία χρόνια είναι η ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με την τεμοζολαμίδη. Η προσθήκη της λομουστίνης θεωρείται ότι συμβάλλει σημαντικά στην επιβίωση των ασθενών.
Μια βραχυπρόθεσμη βελτίωση της κλινικής εικόνας προσφέρει στο εγκεφαλικό οίδημα η δεξαμεθαζόνη. Η πλήρης αφαίρεση του όγκου δεν είναι δυνατή. Για να παραταθεί η υποτροπή και ελεύθερη νόσου περίοδος επιβίωσης ακολουθείται ακτινοβολία και χημειοθεραπεία, ιδίως, τους ασθενείς με στοιχεία υπερμεθυλίωσης του υποκινητή του ενζύμου επιδιόρθωσης του DNA Ο6-methylguanine-DNA μεθυλοτρανσφεράση (MGMT) όπου η χημειοθεραπεία με τεμοζολομίδη δείχνει όφελος.
Άλλοι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων για την υποτροπή, είναι οι νιτροζουρίες, τα αλκαλοειδή Vinka και η κυτοσίνη.
Σε κάποιες περιπτώσεις μερικοί ασθενείς επωφελούνται από την εμφύτευση τοπικής χημειοθεραπείας με πολυμερή καρμουστίνης.
Τα καρκινικά κύτταρα του γλοιοβλαστώματος είναι πολύ ανθεκτικά σε συμβατικές θεραπείες
- Ο εγκέφαλος είναι επιρρεπής σε βλάβες που οφείλονται στη συμβατική θεραπεία
- Ο εγκέφαλος έχει μια πολύ περιορισμένη ικανότητα να επιδιορθωθεί
Πολλά φάρμακα δεν μπορούν να διασχίσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό για να δράσουν επί του όγκου
Η θεραπεία των πρωτογενών όγκων του εγκεφάλου και των εγκεφαλικών μεταστάσεων αποτελείται από συμπτωματική και παρηγορητική θεραπεία.
Συμπτωματική θεραπεία καρκίνου εγκεφάλου
Η υποστηρικτική θεραπεία επικεντρώνεται στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της νευρολογικής λειτουργίας του ασθενούς.
Οι πρωτογενείς υποστηρικτικοί παράγοντες είναι αντιεπιληπτικά και κορτικοστεροειδή.
- Ιστορικά, το 90% περίπου των ασθενών με γλοιοβλάστωμα υποβάλλονται σε αντιεπιληπτική θεραπεία, αν και έχει εκτιμηθεί ότι μόνο περίπου το 40% των ασθενών απαιτούν αυτή τη θεραπεία. Πρόσφατα, έχει προταθεί ότι δεν απαιτείται η χορήγηση αντιεπιληπτικών προφυλακτικά και θα πρέπει να υπάρξει πριν επιληπτική κρίση για τη συνταγογράφηση αυτού του φαρμάκου. Εκείνοι που λαμβάνουν ταυτόχρονα φαινυτοΐνη με την ακτινοβολία μπορεί να αναπτύξουν σοβαρές δερματικές αντιδράσεις, όπως πολύμορφο ερύθημα και σύνδρομο Stevens-Johnson.
- Από τα κορτικοστεροειδή, συνήθως, δίδεται δεξαμεθαζόνη 4 έως 8 mg κάθε 4 έως 6 ώρες, η οποία μπορεί να μειώσει το οίδημα γύρω από τον όγκο (μέσω της αναδιάταξης του αιματοεγκεφαλικού φραγμού), να μειώσει την ισχύ της μάζας και την ενδοκρανιακή πίεση, και να μειώσει την κεφαλαλγία ή την υπνηλία.
Παρηγορητική θεραπεία καρκίνου εγκεφάλου
Παρηγορητική θεραπεία, συνήθως, διεξάγεται για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και να επιτευχθεί ένας μεγαλύτερος χρόνο επιβίωσης. Περιλαμβάνει χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.
Μια μέγιστη εφικτή εκτομή του όγκου με τα μέγιστα δυνατά ελεύθερα χειρουργικά όρια εκτομής πραγματοποιείται, συνήθως, μαζί με εξωτερική ακτινοβολία και τη χημειοθεραπεία. Η μεγαλύτερη δυνατή εκτομή του όγκου συνδέεται με καλύτερη πρόγνωση.
Χειρουργική καρκίνου εγκεφάλου
Η χειρουργική επέμβαση είναι το πρώτο στάδιο της θεραπείας του γλοιοβλαστώματος. Ένας μέσος όγκος GBM περιέχει 1011 κύτταρα, τα οποία είναι κατά μέσο όρο μειώνονται σε 109 κύτταρα μετά την επέμβαση (μείωση 99%). Χρησιμοποιείται η χειρουργική για να ληφθεί ένα τμήμα του όγκου για ιστολογική διάγνωση, για τη μείωση των συμπτωμάτων πίεσης από μια μεγάλη μάζα που πιέζει τον εγκέφαλο, για την απομάκρυνση της νόσου πριν από τη θεραπεία με ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία και για να παρατείνει την επιβίωση;;;
Όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση της απομάκρυνσης του όγκου, τόσο το καλύτερο. Αφαίρεση 98% ή περισσότερο του όγκου έχει συσχετιστεί με ένα σημαντικά μεγαλύτερο χρόνο επιβίωσης. Οι πιθανότητες σχεδόν πλήρους αφαίρεσης του όγκου μπορεί να αυξηθεί σημαντικά εάν η χειρουργική επέμβαση καθοδηγείται από μια φθορίζουσα χρωστική ουσία γνωστή ως 5-αμινολεβουλινικό οξύ.
Ακτινοβολία χρησιμοποιείται μετά από χειρουργική επέμβαση σε μια προσπάθεια να κατασταλεί η νόσος και η υποτροπή της.
Ακτινοθεραπεία καρκίνου εγκεφάλου
Μετά τη χειρουργική επέμβαση, η ακτινοθεραπεία είναι ο στυλοβάτης της θεραπείας για τα άτομα με γλοιοβλάστωμα. Κατά μέσο όρο, η ακτινοθεραπεία μετά από χειρουργική επέμβαση μπορεί να μειώσει το μέγεθος του όγκου σε 107 κύτταρα. Η ολοκρανιακή ακτινοθεραπεία εγκεφάλου δεν είναι καλύτερη σε σύγκριση με την πιο ακριβή και στοχευμένη τρισδιάστατη σύμμορφη ακτινοθεραπεία. Μία συνολική δόση ακτινοβολίας 60-65 Gy έχει βρεθεί να είναι η καλύτερη για τη θεραπεία.
Οι όγκοι GBM περιέχουν ζώνες ιστού με υποξία που είναι ιδιαίτερα ανθεκτικές στην ακτινοθεραπεία. Διάφορες προσεγγίσεις για χορήγηση χημειοθεραπείας για ακτινοευαισθησία έχουν γίνει με περιορισμένη επιτυχία μέχρι σήμερα.
Οι νεότερες προσεγγίσεις της έρευνας στοχεύουν τη χρήση οξυγόνου διάχυσης που ενισχύει την ακτινοευαισθησία.
Θεραπεία δέσμευσης νετρονίων βορίου έχει δοκιμαστεί ως εναλλακτική θεραπεία για το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα, αλλά δε χρησιμοποιείται ευρέως.
Χημειοθεραπεία καρκίνου εγκεφάλου
Σε άλλες μορφές καρκίνου, όπου η ακτινοβολία μπορεί να παρατείνει την επιβίωση ή ακόμη και να θεραπεύσει όγκους, η προσθήκη της χημειοθεραπείας στην ακτινοβολία βελτιώνει την επιβίωση σε σχέση με την ακτινοβολία μόνο;;; Παραδείγματα είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, ο καρκίνος του φάρυγγα και άλλοι.
-Οι περισσότερες μελέτες για το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα δεν έδειξαν όφελος από την προσθήκη της χημειοθεραπείας. Ωστόσο, μια μεγάλη κλινική δοκιμή με 575 συμμετέχοντες έδειξε ότι η τεμοζολομίδη φαίνεται να ευαισθητοποιεί τα κυττάρα του όγκου στην ακτινοβολία. Οι υψηλές δόσεις τεμοζολομίδης δεν έχει πρόσθετο όφελος.
-Η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε το Avastin (bevacizumab) για τη θεραπεία ασθενών με γλοιοβλάστωμα σε εξέλιξη μετά από καθιερωμένη θεραπεία με βάση τα αποτελέσματα των δύο μελετών που έδειξαν ότι το Avastin μειώνει το μέγεθος του όγκου σε ορισμένους ασθενείς με γλοιοβλάστωμα. Στην πρώτη μελέτη, 28% των ασθενών με γλοιοβλάστωμα είχαν συρρίκνωση του όγκου, 38% επιβίωσαν για τουλάχιστον ένα έτος και 43% επιβίωσαν για τουλάχιστον έξι μήνες χωρίς εξέλιξη της νόσου τους. Σε αντίθεση με την περίπτωση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, τον καρκίνο του πνεύμονα και άλλες μορφές καρκίνου, όπου η bevacizumab ενισχύει τη χημειοθεραπεία, στο πολύμορφο γλοιοβλάστωμα η προσθήκη της χημειοθεραπείας στη bevacizumab δε βελτιώνει τα αποτελέσματα, σε σχέση με την bevacizumab μόνο.
Η Bevacizumab ελαττώνει το οίδημα του εγκεφάλου και τα συμπτώματα. Μερικοί ασθενείς με εγκεφαλικό οίδημα δεν έχουν στην πραγματικότητα ενεργό όγκο, αλλά μάλλον τα συμπτώματα οφείλονται στην ανάπτυξη του οιδήματος ως καθυστερημένη επίδραση της προηγούμενης θεραπείας με ακτινοβολία. Αυτό το είδος του οιδήματος είναι δύσκολο να διακριθεί το οίδημα του όγκου, γιατί αυτά μπορεί να συνυπάρχουν. Και τα δύο ανταποκρίνονται στη bevacizumab.
Διαβάστε, πατώντας, εδώ, για το Avastin και τις παρενέργειές του
Ο ρόλος των γονιδίων στην επιτυχία της θεραπείας
Φαίνεται ότι ορισμένες αλλαγές στα γονίδια (γονότυπος) των ασθενών έχουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία της θεραπείας. Σε 11 ασθενείς που έλαβαν το νέο συνδυασμό (τεμοζολαμίδη και λομουστίνη), είχε βρεθεί μια συγκεκριμένη αλλοίωση σε ένα γονίδιο (O6-methylguanine–DNA methyltransferase, MGMT gene promotor methylation).
Οι ασθενείς αυτοί είχαν σημαντικά μεγαλύτερο χρόνο επιβίωσης που ήταν κατά μέσο όρο 34 μήνες. Στους υπόλοιπους ασθενείς η προσθήκη της τεμοζολαμίδης και της λομουστίνης στις δόσεις που χρησιμοποιήθηκαν δε φάνηκε να προσφέρει σημαντικά στο χρόνο επιβίωσης σε σύγκριση με το τι προσφέρει σε ανάλογους ασθενείς η χορήγηση της ακτινοθεραπείας μόνο. Έτσι με τη διενέργεια ενός μόνο τεστ για το συγκεκριμένο γονίδιο αποφασίζεται εάν η επιπρόσθετη χημειοθεραπεία με τα δύο αυτά φάρμακα θα μπορεί να προσφέρει ή όχι αύξηση της επιβίωσης στους ασθενείς με πολύμορφο γλοιοβλάστωμα.
Ερευνητές πρόσφατα ανακάλυψαν δύο γονίδια, τα οποία φαίνεται να είναι υπεύθυνα για τον καρκίνο, τα C/EPBs-CCAAT/enhancer binding proteins και Stat3-Signal transducer and activator of transcription 3–Μετατροπέας σήματος και ενεργοποιητής μεταγραφής 3.
Γενετικές ανωμαλίες που συνδέονται με το γλοιοβλάστωμα είναι μεταλλάξεις ογκοκατασταλτικών γονιδίων TP53 (χρωμόσωμα 17), το ογκοκατασταλτικό γονίδιο του ρετινοβλαστώματος RB-1 (χρωμόσωμα 13) και οι απώλειες του χρωμοσώματος 22 και η πλήρης απώλεια του χρωμοσώματος 10.
Αυτές οι γενετικές ανωμαλίες είναι, συχνά, παρούσες σε συνδυασμούς.
Σε ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο συχνή η απώλεια του PTEN-Phosphatase and tensin homolog-Ομόλογο φωσφατάσης και τενσίνης γονιδίου ή η ενίσχυση του EGFR γονιδίου.
Στους μεσήλικες συχνές είναι οι μεταλλάξεις του TP53 γονίδιου. Επιπλέον, γίνεται φανερό ότι οι μεταλλάξεις στο σημείο της ισοκιτρικής αφυδρογονάσης 1, IDH1 γονιδίου σε αυτή την ομάδα είναι πιο συχνές.
Το σπάνιο γλοιοβλάστωμα παιδικής ηλικίας διαφέρει στις γενετικές αλλαγές.
Τα βλαστικά κύτταρα στον καρκίνο εγκεφάλου
Τα τελευταία χρόνια τα βλαστικά κύτταρα μονοπωλούν το ενδιαφέρον περισσότερο από κάθε άλλο πεδίο στη βιολογία. Αυτό συμβαίνει, γιατί η αποκάλυψη και η αποκωδικοποίηση των μοναδικών ιδιοτήτων τους αναμένεται να βοηθήσει στην κατανόηση των βιολογικών μηχανισμών των κυττάρων και παράλληλα να οδηγήσει στην ανεύρεση δυνητικών θεραπειών με εφαρμογή στα νευροεκφυλιστικά νοσήματα και την αναγεννητική ιατρική. Έτσι, αναμένεται η χρησιμοποίηση των βλαστικών κυττάρων για τη θεραπεία του πρωτοπαθούς καρκίνου του εγκεφάλου και συγκεκριμένα η θεραπεία με στόχο τα βλαστικά κύτταρα, η θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα και η ογκολυτική θεραπεία με ιούς. Εκτιμάται ότι τα βλαστικά κύτταρα θα βοηθήσουν στις γνώσεις μας για την πρόκληση του πρωτοπαθούς καρκίνου του εγκεφάλου και τη θεραπεία του.
Η μεταφορά γονιδίων σε καρκίνο εγκεφάλου
Η μεταφορά γονιδίων είναι μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την καταπολέμηση του καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του εγκεφάλου. Σε αντίθεση με τις τρέχουσες συμβατικές θεραπείες καρκίνου, όπως η χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία, η μεταφορά γονιδίων έχει τη δυνατότητα να σκοτώσει επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας τα υγιή κύτταρα αβλαβή. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει σημαντικές πρόοδοι στην τεχνολογία μεταφοράς γονιδίων.
MicroRNA στον καρκίνο εγκεφάλου
Τα μικρο-RNAs, μελετώνται σε καλλιέργεια ιστών και δείγματα για να καθοριστεί η πρόγνωση του γλοιοβλαστώματος.
Cilengitide
Σε συνδυασμό με την τεμοζολομίδη, το φάρμακο Cilengitide δοκιμάστηκε. Τα αποτελέσματα έδειξαν μια βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ακτινοβολίας και της χημειοθεραπείας με μια μικρή επιπλέον επιβάρυνση για τον οργανισμό. Η επιτυχία της θεραπείας εξαρτάται από τον Methylisierungszustand MGMT υποκινητή γονιδίου (απέτυχε).
Πρωτεΐνη θεραπευτική – APG101
Η APG101 είναι μία διαλυτή CD95-Fc πρωτεΐνη σύντηξης που μπλοκάρει την σύνδεση του CD95 από τη σύνδεση με τον υποδοχέα CD95. Έτσι, η αναστολή αυτής της αλληλεπίδρασης μέσω APG101 μειώνει την ανάπτυξη του όγκου των κυττάρων και της μετανάστευσης. Η μελέτη ξεκίνησε στα τέλη του 2009 και τα πρώτα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν το 2012. Ένα σύνολο από 83 ασθενείς με πρώτη ή δεύτερη υποτροπή GBM συμμετείχαν στην επιτυχή δοκιμή. Ο πρωταρχικός στόχος του διπλασιασμού του αριθμού των ασθενών που πέτυχαν επιβίωση χωρίς εξέλιξη στους έξι μήνες ήταν σημαντική υπέρβαση. Η ετανερσέπτη ή Etanercept είναι ένας ανταγωνιστικός αναστολέας της σύνδεσης του παράγοντα νέκρωσης των όγκων με τους υποδοχείς του στην επιφάνεια των κυττάρων και με αυτό τον τρόπο αναστέλλει τη βιολογική του δραστικότητα. Ο μηχανισμός δράσης της ετανερσέπτης πιστεύεται ότι είναι η ανταγωνιστική αναστολή της σύνδεσης του παράγοντα νέκρωσης των όγκων με τους υποδοχείς του παράγοντα νέκρωσης των όγκων στην επιφάνεια των κυττάρων, αναστέλλοντας έτσι τις κυτταρικές αποκρίσεις που διενεργούνται μέσω του παράγοντα νέκρωσης των όγκων και καθιστώντας τον παράγοντα νέκρωσης των όγκων βιολογικά ανενεργό.
Διαβάστε για την ετανερσέπτη και τις παρενέργειές της πατώντας, εδώ
Ανοσοθεραπεία καρκίνου εγκεφάλου
Υποτροπή του γλοιοβλαστώματος αποδίδεται στην επανάληψη και την επιμονή των καρκινικών βλαστικών κυττάρων. Σε μια μικρή δοκιμή, ένα εμβόλιο από όγκο Β-κυττάρων δόθηκε εναντίον των καρκινικών βλαστικών κυττάρων και προκάλεσε μια συγκεκριμένη ανοσολογική αντίδραση εναντίον του όγκου.
Εναλλασσόμενα ηλεκτρικά πεδία στον καρκίνο εγκεφάλου
Η έρευνα είναι σε εξέλιξη για τα εναλλασσόμενα ηλεκτρικά πεδία. Μια κλινική δοκιμή για άτομα με νεοδιαγνωσμένο GBM διερευνά κατά πόσον η προσθήκη της συσκευής Novo-TTF/Tumor Treating Fields/Πεδία θεραπείας όγκου με εναλασσόμενα ηλεκτρικά πεδία, στην ακτινοβολία και τη θεραπεία με τεμοζολομίδη βελτιώνει την επιβίωση.
Πατήστε, εδώ, για πληροφορίες για τη θεραπεία Novo-TTF
Η ανάπτυξη νέων θεραπειών για το γλοιοβλάστωμα αποτελεί αντικείμενο της εντατικής έρευνας.
Νανοσωματίδια για τον καρκίνο εγκεφάλου
Μια υποδειγματική προσέγγιση είναι η πειραματική θεραπεία με νανοσωματίδια. Αυτά αποτελούνται από ένα πυρήνα οξειδίου του σιδήρου και ένα κέλυφος, το οποίο θα διευκολύνει τη διείσδυση των σωματιδίων οξειδίου του σιδήρου στα κύτταρα του καρκίνου. Τα νανοσωματίδια εγχέονται άμεσα στον όγκο με ένεση. Στη συνέχεια γίνεται θέρμανση με εναλλασσόμενα μαγνητικά πεδία σε περίπου 46°C.
Άλλη νέα μέθοδος για τον καρκίνο εγκεφάλου είναι η χρήση της νανοτεχνολογίας MagForce
Οι όγκοι μπορεί με την νανοτεχνολογία να θερμαίνονται με ακρίβεια και να καταστρέφονται. Η κλινική μελέτη φάσης ΙΙ έχει ολοκληρωθεί και αναμένεται η μέθοδος να εφαρμοστεί σε όλη την Ευρώπη, μετά την έγκριση (Nano-Cancer® therapy).
Πατήστε, εδώ, για να διαβάσετε για τη νανοτεχνολογία Nano-Cancer® therapy
Πρόγνωση καρκίνου εγκεφάλου
Το γλοιοβλάστωμα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Μια οριστική θεραπεία επί του παρόντος δεν είναι δυνατή.
Η βέλτιστη ιατρική θεραπεία με χειρουργική επέμβαση και στη συνέχεια ακτινοβολία και τη χημειοθεραπεία, σύμφωνα με τις τρέχουσες μελέτες, δείχνει ότι ο μέσος χρόνος επιβίωσης μπορεί να παραταθεί λίγο και να ανακουφίσει από τα συμπτώματα.
Μια μελέτη του 2003, καθόρισε τρεις ομάδες πρόγνωσης ανάλογα με την ηλικία του ασθενούς, το είδος της θεραπείας και το δείκτη Karnofsky (KPS-Karnofsky Performance Status).
RPA-Recursive partitioning analysis class | Definition | Historical Median Survival Time | Historical 1-Year Survival | Historical 3-Year Survival | Historical 5-Year Survival |
---|---|---|---|---|---|
III | Age < 50, KPS ≥ 90 | 17.1 months | 70% | 20% | 14% |
IV | Age < 50, KPS < 90 | 11.2 months | 46% | 7% | 4% |
Age > 50, KPS ≥ 70, surgical removal with good neurologic function | |||||
V + VI | Age ≥ 50, KPS ≥ 70, surgical removal with poor neurologic function | 7.5 months | 28% | 1% | 0% |
Age ≥ 50, KPS ≥ 70, no surgical removal | |||||
Age ≥ 50, KPS < 70 |
Λόγω της διάχυτης διήθησης του εγκεφαλικού ιστού από τα κύτταρα του όγκου μετά τη θεραπεία, συχνά, συμβαίνει μέσα σε λίγους μήνες μια υποτροπή. Διαφορετικοί ασθενείς μπορεί να ζήσουν σε σχετικά καλή υγεία, με γλοιοβλάστωμα.
Ο προσδιορισμός της κλινικής εικόνας και η μοριακή ανάλυση του όγκου είναι καθοριστικοί παράγοντες της πρόγνωσης.
Βιβλιογραφία
- Μαριούλα, Γιαννούλα Απόστολου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ιατρική Σχολή Βλαστοκύτταρα και πρωτοπαθής καρκίνος του εγκεφάλου. 2011-07-07 GRI-2011-7085
- H. Ohgaki, P. Kleihues: Population-based studies on incidence, survival rates, and genetic alterations in astrocytic and oligodendroglial gliomas. J Neuropathol Exp Neurol 2005, 64(6):479-89
- Homma et al.: Correlation among pathology, genotype, and patient outcomes in glioblastoma. J Neuropathol Exp Neurol. 2006 Sep, 65(9), 846–854
- Capper D., Zentgraf H., Balss J., Hartmann C., von Deimling A.: Monoclonal antibody specific for IDH1 R132H mutation. In: Acta Neuropathol.. 118, Nr. 5, November 2009, S. 599–60
- Ohgaki H et al.: Genetic pathways to glioblastoma: a population-based study. Cancer Res 2004, 64, 6892–6899
- Watanabe et al.:IDH1 mutations are early events in the development of astrocytomas and oligodendrogliomas. Am J Pathol. 2009;174(4):1149-53
- D. W. Parsons u. a.: An integrated genomic analysis of human glioblastoma multiforme. In: Science 321, 2008, S. 1807–1812
- Clark MJ, Homer N, O’Connor BD, Chen Z, Eskin A, et al. (2010): U87MG Decoded: The Genomic Sequence of a Cytogenetically Aberrant Human Cancer Cell Line. PLoS Genet 6(1): e1000832
- Perry et al.: Gliadel wafers in the treatment of malignant glioma: a systematic review. Curr Oncol 2007, 14(5), 189–194
- Reardon et al.: Cilengitide: an integrin-targeting arginine–glycine–aspartic acid peptide with promising activity for glioblastoma multiforme Expert Opinion on Investigational Drugs. August 2008, Vol. 17, No. 8, Pages 1225-1235; DOI 10.1517/13543784.17.8.1225
- Stupp and Hottinger: Management of Malignant Glioma-Quo Vadis? Onkologie 2008;31:300–302
- Kleber et al: Yes and PI3K bind CD95 to signal invasion of glioblastoma. Cancer Cell, 2008 Mar;13(3):235-48
- Dent et al.: Searching for a cure: Gene therapy for glioblastoma. Cancer Biol Ther 2008, 7(9)
- Maier-Hauff et al.: Intracranial thermotherapy using magnetic nanoparticles combined with external beam radiotherapy: results of a feasibility study on patients with glioblastoma multiforme. J Neurooncol 2007, 81, 53–60
- Jordan et al.: The effect of thermotherapy using magnetic nanoparticles on rat malignant glioma. J Neurooncol 2006, 78, 7–14
- Krex et al.: Long-term survival with glioblastoma multiforme. Brain 2007, 130, 2596–2606
- wikipedia.org
Πρέπει να αλλάξει η θεραπεία του καρκίνου του εγκεφάλου
Να προτιμάτε τις φυσικές θεραπείες για τον καρκίνο εγκεφάλου, σύμφωνα με το Μοριακό Προφίλ του Όγκου
Η ζωή είναι πολύτιμη.
Η ζωή είναι δική σας. Πάρτε την στα χέρια σας!
Το μοριακό προφίλ του όγκου είναι απαραίτητο και χρήσιμο εργαλείο για τη θεραπευτική σας απόφαση.
Ζητείστε την εξέταση πριν κάνετε οποιαδήποτε θεραπεία. Η ζωή σας είναι πολύτιμη.
Ζητήστε από την EMEDI πληροφορίες για το μοριακό προφίλ του όγκου.
Γράφει η
Δρ Σάββη Μάλλιου Κριαρά
Ειδικός Παθολόγος- Ογκολόγος, MD, PhD
Διαβάστε περισσότερα για την Σάββη Μάλλιου Κριαρά
Εμπιστευθείτε τους διατροφικούς συμβούλους της EMEDI
Εμπιστευθείτε το ογκολογικό συμβούλιο της EMEDI
Τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο εγκεφάλου
Πατήστε, εδώ, για να παραγγείλετε τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής για τον καρκίνο εγκεφάλου
Η καθοδήγηση για την επιλογή των ποιων συμπληρωμάτων διατροφής, από τα ανωτέρω, είναι κατάλληλα για την ασθένειά σας θα γίνει σε συνεννόηση με το θεράποντα ιατρό.
Διαβάστε, επίσης,
Θετικές εξελίξεις για το γλοιοβλάστωμα
Στοχευμένες τοπικές θεραπείες στον καρκίνο
Καρκίνος εγκεφάλου και κάνναβη
Αν διαγνωσθείτε με καρκίνο ανακτήσετε την υγεία σας με τη φαρμακευτική κάνναβη
Τροφές φάρμακα για τον καρκίνο