Κλασική Ιατρική Αγγειοχειρουργική Αιματολογία Καρδιολογία Λοιμωξιολογία Νευρολογία Παθολογία Παιδιατρική Πνευμονολογία

Ανεπιθύμητες ενέργειες μετά από εμβόλια mRNA COVID-19

25 Μαρτίου 2024

Ανεπιθύμητες ενέργειες μετά από εμβόλια mRNA COVID-19. Οι κυριότερες είναι οι καρδιoαγγειακές επιπλοκές, οι θρομβώσεις και η θρομβοπενία.

Επιμέλεια παρουσίασης

Δρ Σάββη Μάλλιου Κριαρά

Ειδικός Παθολόγος-Ογκολόγος, MD, PhD

Ανεπιθύμητες ενέργειες μετά από εμβόλια mRNA COVID-19

Μια επισκόπηση από τη δημοσίευση κλινικών δοκιμών για τα εμβόλια για τη νόσο του κορωνοϊού mRNA 2019 (COVID-19).

Οι καρδιοαγγειακές επιπλοκές μετά τον εμβολιασμό με mRNA είναι πολλές.

Η επισκόπηση αυτή αφορά την εμφάνιση διαφόρων καρδιαγγειακών ανεπιθύμητων ενεργειών που αναφέρθηκαν μετά την πρώτη και δεύτερη δόση των εμβολίων mRNA.

Οι κυριότερες ανεπιθύμητες ενέργειες μετά από εμβόλια mRNA COVID-19

Περικαρδίτιδα

Μυοπερικαρδίτιδα

Μυοκαρδίτιδα

Υπόταση

Υπέρταση

Καρδιακές αρρυθμίες

Καρδιογενής καταπληξία

Εγκεφαλικό επεισόδιο

Έμφράγμα του μυοκαρδίου/STEMI-Segment Elevation Myocardial Infarction/Το οξύ έμφραγμα STEMI είναι η νέκρωση τμήματος του μυοκαρδίου σε ολόκληρο του πάχος του, εξ’ αιτίας ξαφνικής διακοπής της ροής του αίματος σε επικάρδια στεφανιαία αρτηρία από θρόμβο. Αυτός δημιουργείται πάνω σε ραγείσα ή διαβρωμένη αθηροσκληρωτική πλάκα

Ενδοκρανιακή αιμορραγία

Εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση

Εγκεφαλική φλεβική θρόμβωση

Αρτηριακά ή φλεβικά θρομβωτικά επεισόδια

Θρόμβωση της πυλαίας φλέβας

Θρόμβωση στεφανιαίων αγγείων

Μικροαγγειακή θρόμβωση λεπτού εντέρου

Πνευμονική εμβολή

Πραγματοποιήθηκε μια συστηματική ανασκόπηση των αρχικών μελετών που ανέφεραν επιβεβαιωμένες καρδιαγγειακές εκδηλώσεις μετά τον εμβολιασμό με mRNA COVID-19. Σύμφωνα με τις οδηγίες PRISMA-Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses, οι ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (PubMed, PMC, NCBI και Cochrane Library) πραγματοποιήθηκαν μέχρι τον Ιανουάριο του 2022. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ασθενών και τα αποτελέσματα της νόσου εξήχθησαν από σχετικές μελέτες.

Συνολικά 81 άρθρα ανέλυσαν επιβεβαιωμένες καρδιαγγειακές επιπλοκές μετά τα εμβόλια mRNA του COVID-19 σε 17.636 άτομα και ανέφεραν 284 θανάτους με οποιοδήποτε εμβόλιο mRNA. Από τα 17.636 καρδιαγγειακά συμβάματα με οποιοδήποτε εμβόλιο mRNA, τα 17.192 παρατηρήθηκαν με το εμβόλιο mRNA BNT162b2 (Pfizer−BioNTech) και 444 συμβάντα με το εμβόλιο mRNA-1273 (Moderna). Συχνά, αναφέρθηκε θρόμβωση με οποιοδήποτε εμβόλιο mRNA (n = 13.936), ακολουθούμενη από εγκεφαλικό επεισόδιο (n = 758), μυοκαρδίτιδα (n = 511), έμφραγμα του μυοκαρδίου (n = 377), πνευμονική εμβολή (n = 0) = 254). Η διαστρωμάτωση των αποτελεσμάτων ανά τύπο εμβολίου έδειξε ότι η θρόμβωση (80,8%) ήταν συχνή στο εμβόλιο BNT162b2, ενώ το εγκεφαλικό επεισόδιο (39,9%) ήταν συχνό στο εμβόλιο mRNA-1273 για οποιαδήποτε δόση (1η ή 2η). Ο χρόνος μεταξύ της δόσης εμβολιασμού και της εμφάνισης του πρώτου συμπτώματος ήταν κατά μέσο όρο 5,6 και 4,8 ημέρες με το εμβόλιο mRNA-1273 και το BNT162b2, αντίστοιχα. Στο εμβόλιο mRNA-1273 αναφέρθηκαν 56 θάνατοι σε σύγκριση με τους 228 με το εμβόλιο mRNA BNT162b2, ενώ οι υπόλοιποι εξήλθαν ή μεταφέρθηκαν στη ΜΕΘ-Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.

Η διαθέσιμη βιβλιογραφία περιλαμβάνει περισσότερες μελέτες για το εμβόλιο BNT162b2 από ότι για το mRNA-1273. Μελλοντικές μελέτες πρέπει να αναφέρουν τη θνησιμότητα και τα ανεπιθύμητα καρδιαγγειακά συμβάντα και τις άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρήθηκαν ανά τύπο εμβολίου.

Από την αλληλουχία του γονιδιώματος του κορωνοϊού 2 που προκαλεί το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS‐COV‐2), του αιτιολογικού παράγοντα της νόσου του κοροναϊού 2019 (COVID‐19), τον Ιανουάριο του 2020, ξεκίνησε ένας παγκόσμιος αγώνας για την ανάπτυξη εμβολίων.

Η ταχεία διαδικασία έρευνας και ανάπτυξης είχε πυροδοτήσει σημαντικές ανησυχίες σχετικά με το προφίλ ασφάλειας των νέων εμβολίων κατά του κορωνοϊού.

Μια μελέτη που βασίζεται στη βάση δεδομένων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) (VigiBase) κατέγραψε τον υψηλότερο αριθμό καρδιαγγειακών ανεπιθύμητων ενεργειών σε ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο BNT162b2 (Pfizer−BioNTech) για τον COVID-19. Αυτή η μελέτη κατηγοριοποίησε το 30% και το 44% των ανεπιθύμητων ενεργειών της καρδιοπάθειας ως σοβαρές κατά τον εμβολιασμό με BNT162b2 (Pfizer−BioNTech) και mRNA-1273 (Moderna), αντίστοιχα. Το αίσθημα παλμών και η ταχυκαρδία ήταν συχνά ανεπιθύμητα συμβάματα και για τα δύο εμβόλια. Ακόμη παρατηρήθηκε μυοκαρδίτιδα μετά από εμβολιασμό με mRNA COVID-19 σε μεγάλο δείγμα συμμετεχόντων που δεν είχαν προηγούμενη καρδιακή νόσο. Ομοίως, μια άλλη μεγάλης κλίμακας μελέτη παρατήρησε μια σχέση μυοκαρδίτιδας σε νεαρούς άνδρες μετά τον εμβολιασμό με Pfizer-BioNTech.

Σε άτομα με γενετική προδιάθεση, το εμβόλιο mRNA μπορεί να προκαλέσει μια ανοσολογική απόκριση με αποτέλεσμα την ανίχνευση του mRNA ως αντιγόνου. Η ενεργοποίηση των φλεγμονωδών καταρρακτών, μετά την έκφραση των κυτοκινών από δενδριτικούς υποδοχείς και υποδοχείς τύπου Toll, οδηγεί σε ανοσοτροποποιητική απόκριση έναντι του mRNA, οδηγώντας δυνητικά σε μυοκαρδίτιδα και άλλες συστηματικές αντιδράσεις. Ομοίως, η μεταεμβολιαστική ανοσολογική θρομβοπενική πορφύρα (ITP-Immune thrombocytopenic purpura) μπορεί να πιστοποιηθεί από την αυξημένη δραστηριότητα μακροφάγων και τη μειωμένη παραγωγή αιμοπεταλίων σε ασθενείς με ήπια «αντιρροπούμενη» θρομβοπενία ή χρόνια κληρονομική θρομβοπενία. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ITP μετά τον εμβολιασμό είναι η εμφάνιση θρόμβωσης σε ασυνήθιστα σημεία, όπως στα σπλάχνα, στα επινεφρίδια, στις εγκεφαλικές και οφθαλμικές φλέβες, όπως προκύπτει από τα μεταθανάτια ευρήματα ασθενών με θρομβωτική θρομβοπενία (VITT-Vaccine‐induced immune thrombotic thrombocytopenia-προκαλούμενη από εμβόλιο ανοσοθρομβωτική θρομβοπενία) που προκαλείται από το εμβόλιο.

Στα τέλη Απριλίου 2021, το Υπουργείο Υγείας του Ισραήλ ανέφερε αύξηση της συχνότητα εμφάνισης μυοκαρδίτιδας σε άτομα που έλαβαν το εμβόλιο BNT162b2 (Pfizer−BioNTech). Επιπλέον, η βάση δεδομένων του Συστήματος Αναφοράς Ανεπιθύμητων Συμβάντων Εμβολίου (VAERS-Vaccine Adverse Event Reporting System) της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) χρησιμοποιήθηκε από το Military.com για να εξετάσει τη συχνότητα των ανεπιθύμητων ενεργειών μετά την ανοσοποίηση κατά του COVID-19 και βρήκε συνολικά 45 περιπτώσεις μυοκαρδίτιδας, με 19 να προέρχονται από το εμβόλιο BNT162b2 (Pfizer−BioNTech) και 26 από το εμβόλιο mRNA-1273 (Moderna). Για να διακρίνει το μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των καρδιακών επιπλοκών που προκαλούνται από τα δύο εγκεκριμένα εμβόλια mRNA COVID-19, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC-Centers for Disease Control and Prevention-Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών) έχουν ξεκινήσει έρευνα ερευνώντας τους ασθενείς με αναφερόμενη μυοκαρδίτιδα μετά την ανοσοποίηση.

Η εξαγωγή δεδομένων των σχετικών άρθρων πραγματοποιήθηκε με βάση τον τύπο μελέτης, την ηλικία, το φύλο, τον τύπο του εμβολίου, τη νόσηση από COVID-19, τις συνοσηρότητες, τις παθολογικές εργαστηριακές παραμέτρους, τις εκδηλώσεις των ανεπιθύμητων παρενεργειών και τα κλινικά αποτελέσματα.

Παρενέργειες ανάλογα με το εμβόλιο

-mRNA-1273 (Moderna). Ένας μικρός αριθμός μελετών (n = 18) στην ανασκόπηση ανέφερε 444 καρδιοαγγειακά συμβάντα σε άτομα που έλαβαν το εμβόλιο mRNA-1273 (Moderna) στην πρώτη, στη δεύτερη ή και στις δύο δόσεις. Οι πιο συχνές επιπλοκές είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο στο 39,9% των περιπτώσεων, ακολουθούμενη από το έμφραγμα μυοκαρδίου στο 15%, η πνευμονική εμβολή και η μυοκαρδίτιδα στο 11% των περιπτώσεων, αντίστοιχα, με οποιαδήποτε δόση. Το υπόλοιπο 19,1% των συμβαμάτων ήταν 43 περιπτώσεις θρόμβωσης και 13 περιπτώσεις περικαρδίτιδας μετά από οποιαδήποτε δόση. Μετά την πρώτη δόση παρατηρήθηκε ένα περιστατικό ενδοκρανιακής αιμορραγίας και υπέρτασης. Ο μέσος χρόνος μεταξύ της δόσης του εμβολιασμού και της εμφάνισης του πρώτου συμπτώματος ήταν 5,6 ημέρες. Τα άτομα που νοσηλεύθηκαν είχαν μέση διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο 3,7 ημέρες. Αναφέρθηκαν 13 περιστατικά με αυξημένα επίπεδα CRP, 5 άτομα είχαν αυξημένη τροπονίνη, ενώ 8 περιπτώσεις είχαν αύξηση και των επιπέδων τροπονίνης I. Το ΗΚΓ-ηλεκτροκαρδιογράφημα και η μαγνητική τομογραφία καρδιάς ήταν οι, συνήθως, χρησιμοποιούμενες διαγνωστικές διαδικασίες μεταξύ των νοσηλευόμενων ασθενών για τυχόν ανεπιθύμητες εκβάσεις. Τα δεδομένα ανέδειξαν 16 περιπτώσεις ανασπάσεων ST και 7 κατασπάσεων PR, ακολουθούμενες από κατασπάσεις ST, ανωμαλίες του κύματος Τ και κολποκοιλιακούς αποκλεισμούς. Η θεραπεία που δόθηκε ήταν τα στεροειδή (n = 15 περιπτώσεις), όπως κορτικοστεροειδή, πρεδνιζόνη, μεθυλπρεδνιζολόνη και δεξαμεθαζόνη. Ακολούθησε θεραπεία με IVIG-Intravenous Immunoglobulin-Ενδοφλέβια Ανοσοσφαιρίνη σε 10 περιπτώσεις, χορηγήθηκαν ΜΣΑΦ-Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα σε 7 και η κολχικίνη σε 6 περιπτώσεις, αντίστοιχα. Η ανάλυση της βιβλιογραφίας ανέφερε θνησιμότητα σε 56 περιπτώσεις (12,6%), με τους υπόλοιπους να παίρνουν εξιτήριο ή να μεταφέρονται σε ΜΕΘ-Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.

–BNT162b2 (Pfizer−BioNTech)

Ένα μεγάλο ποσοστό μελετών (n = 59) στην ανασκόπηση ανέφερε 17.192 επιβεβαιωμένα καρδιοαγγειακά συμβάντα σε άτομα που έλαβαν το εμβόλιο BNT162b2 (Pfizer−BioNTech). Με 13.893 συμβάντα (80,8%), οποιοσδήποτε τύπος θρόμβωσης ήταν η πιο συχνή παρενέργεια. Εγκεφαλικό επεισόδιο παρατηρήθηκε σε 581 περιπτώσεις (3,4%) και μυοκαρδίτιδα σε 462 περιστατικά (2,7%) και 68 περιστατικά περικαρδίτιδας με την πρώτη ή τη δεύτερη δόση του εμβολίου BNT162b2 (Pfizer−BioNTech). Οι καρδιακές αρρυθμίες, το έμφραγμα του μυοκαρδίου και η πνευμονική εμβολή αντιπροσώπευαν το 1,5%, το 1,8% και το 1,4% των συμβαμάτων, αντίστοιχα. Οκτώ περιστατικά υπέρτασης αναφέρθηκαν μετά την πρώτη δόση του εμβολίου BNT162b2 (Pfizer−BioNTech). Υπόταση και υπέρταση παρατηρήθηκαν μετά τη δεύτερη δόση σε 10 άτομα αντίστοιχα. Το καρδιογενές σοκ (n = 1) ήταν η πιο σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια. Ο μέσος χρόνος μέχρι το πρώτο σύμπτωμα ήταν 4,8 ημέρες, ενώ ο μέσος όρος νοσηλείας ήταν 6 ημέρες. Παρατηρήθηκαν αυξημένα επίπεδα CRP-C-reactive protein-C-αντιδρώσα πρωτεΐνη σε 50 άτομα. Μη φυσιολογικά επίπεδα Troponin-I και Troponin καταγράφηκαν σε 27 και 21 περιπτώσεις, αντίστοιχα. Αυξημένα επίπεδα d-διμερούς-D-dimer (>500 ng/L) αναφέρθηκαν σε 12 περιπτώσεις, ακολουθούμενα από 9 περιπτώσεις αυξημένων επιπέδων CK-MB-creatine kinase-myocardial band-κλάσμα κινάσης κρεατίνης-μυοκαρδίου. Το πιο διαδεδομένο εύρημα σε ΗΚΓ-Ηλεκτοκαρδιογράφημα ήταν η ανάσπαση ST σε 70 άτομα, ακολουθούμενη από ανωμαλία του κύματος Τ σε 17 άτομα. Οι κολποκοιλιακοί αποκλεισμοί και η φλεβοκομβική ταχυκαρδία ήταν τα λιγότερο παρατηρούμενα ευρήματα σε άτομα που έλαβαν το εμβόλιο BNT162b2 (Pfizer−BioNTech). Η θεραπεία έγινε με ΜΣΑΦ (n = 39) και στεροειδή (n = 38). Η κολχικίνη και η IVIG αναφέρθηκε ότι χρησιμοποιήθηκαν σε 30 περιπτώσεις. Η αντιαιμοπεταλιακή θεραπεία και τα διουρητικά ήταν οι λιγότερο χρησιμοποιούμενες θεραπευτικές επιλογές. Θνησιμότητα αναφέρθηκε σε 228 περιπτώσεις (1,3%), με τον υπόλοιπο πληθυσμό να παίρνει εξιτήριο ή να μεταφέρεται στην εντατική.

Θεραπεία ανεπιθύμητων ενεργειών από τα εμβόλια mRNA

Οι θεραπευτικές επιλογές για τις παρενέργειες μετά τον εμβολιασμό ήταν τα στεροειδή, όπως κορτικοστεροειδή, πρεδνιζόνη, μεθυλπρεδνιζόνη και δεξαμεθαζόνη (25% για το mRNA-1273, 19,6% για το BNT162b2), ΜΣΑΦ όπως η ιβουπροφαίνη, η ασπιρίνη, το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (1.6% για ακετυλοσαλικυλικό οξύ για το mRNA-11273, 20% για το BNT162b2), κολχικίνη (10% για το mRNA-1273, 15,5% για το BNT162b2), IVIGs (16,7% για το mRNA-1273, 15,5% για το BNT162b2).

Αυτή η συστηματική ανασκόπηση αξιολόγησε τις καριοαγγειακές επιπλοκές που έχουν εμφανιστεί λόγω των εμβολίων mRNA και αποκάλυψε ότι η συχνότερη επιπλοκή που αναφέρθηκε σε συνδυασμό και για τα δύο εμβόλια mRNA ήταν η θρόμβωση. Η θρομβοπενία ήταν η δεύτερη υψηλότερη σε συχνότητα ανεπιθύμητη ενέργεια που εμφανίστηκε. Η ανάλυση έδειξε, επίσης, μια μέτρια συχνότητα αγγειακών ανεπιθύμητων ενεργειών μεταξύ των οποίων το εγκεφαλικό επεισόδιο που ήταν συνολικά το τρίτο υψηλότερο σε συχνότητα σύμβαμα που τεκμηριώθηκε. Η μυοκαρδίτιδα ήταν η επόμενη συχνά εμφανιζόμενη επιπλοκή και είχε τα υψηλότερα περιστατικά που αναφέρθηκαν μεταξύ όλων των καρδιακών συμβαμάτων. Άλλα καρδιακά συμβάματα ήταν το έμφραγμα μυοκαρδίου, η αρρυθμία, η περικαρδίτιδα και καρδιογενές σοκ. Το καρδιογενές σοκ ήταν η χαμηλότερη σε συχνότητα αναφερόμενη ανεπιθύμητη ενέργεια μεταξύ όλων των συμβαμάτων.

Είναι απαραίτητη μια διεξοδική ανάλυση όλων των ανεπιθύμητων ενεργειών που προκύπτουν με τον εμβολιασμό με mRNA. Εκτός από τις βραχυπρόθεσμες υπάρχουν και οι μεσοπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές που θα μελετηθούν μελλοντικά.

Τα θρομβωτικά συμβάματα ήταν η πιο συχνή επιπλοκή από τα δεδομένα και για τα δύο εμβόλια συνολικά και τα επηρεαζόμενα άτομα εμφάνισαν συμπτώματα, όπως έντονος πονοκέφαλος, ζάλη, οπτικές διαταραχές, πυρετός και δύσπνοια. Προηγούμενες μελέτες είχαν εντοπίσει θρόμβωση του εγκεφαλικού φλεβικού κόλπου, θρόμβωση σπλαχνικού φλεβικού συστήματος, πνευμονική εμβολή, εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση ή οξεία αρτηριακή θρόμβωση. Όπως δείχνει η πρόσφατη βιβλιογραφία, αυτά τα εμβόλια που βασίζονται σε νανοσωματίδια λιπιδίων-mRNA (Pfizer/BioNTech και Moderna) προκαλούν εντω βάθει φλεβική θρόμβωση και γενικά και υγιή άτομα εμφανίζουν θρόμβους.

Η θρομβοπενία, η δεύτερη πιο συχνή επιπλοκή στην ανασκόπηση, εμφανίζεται με άτυπες εκδηλώσεις θρομβοπενίας που παρουσιάζονται παράλληλα με τη θρόμβωση, που γενικά ονομάζονται VITT-Vaccine‐induced immune thrombotic thrombocytopenia-προκαλούμενη από εμβόλιο ανοσοθρομβωτική θρομβοπενία. Ο χρόνος εμφάνισης του θρόμβου και της ταυτόχρονης θρομβοπενίας είναι 6−24 ημέρες μετά τη χορήγηση της πρώτης δόσης των εμβολίων mRNA (Pfizer/BioNTech και Moderna). Ο μηχανισμός στον οποίο βασίζεται το σύνδρομο VITT είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ μορίων RNA και αιμοπεταλίων/παράγοντα αιμοπεταλίων 4 (PF4-Platelet factor 4). Άλλες παθήσεις του ξενιστή, όπως το ιστορικό θρόμβωσης, η ευαισθησία σε θρόμβους, το κάπνισμα και η λήψη άλλων φαρμάκων μπορεί να προκαλέσουν αυτοάνοση VITT. Πρόσφατες μελέτες που αξιολογούν τη θρομβοπενία που προκαλείται από εμβόλια mRNA διαπίστωσαν ότι τα περιστατικά αναφέρθηκαν ότι συνέβησαν σε λιγότερο από 2 εβδομάδες μετά τον εμβολιασμό.

Το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι η επόμενη πιο συχνή επιπλοκή. Σε άτομα που είχαν λάβει πρόσφατα mRNA-1273 (Moderna) ή BNT162b2 (Pfizer−BioNTech) (n = 1.398.074) αναφέρθηκαν 246 περιπτώσεις οξέος ισχαιμικού εγκεφαλικού με εγκεφαλικές διαταραχές.

Η μυοκαρδίτιδα, που είναι το τέταρτο πιο συχνό σύμβαμα στη μελέτη, συχνά, συμβαίνει μετά τη δεύτερη δόση αυτών των εμβολίων. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει αναφέρει επίσημα τη μυοκαρδίτιδα ως παρενέργεια μετά τον εμβολιασμό με RNA, ο οποίος εντοπίζεται, κυρίως, στους άνδρες, που αντιστοιχεί σε 1,60 περιπτώσεις/εκατομμύριο δόσεις για το Pfizer−BioNTech και 3,04 περιπτώσεις/εκατομμύριο δόσεις για το Moderna.

Ορισμένα συμβάματα, ιδίως, η θρομβοεμβολή, η μυοκαρδίτιδα και η περικαρδίτιδα, μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο.

Μελλοντικές μελέτες πρέπει να αναφέρουν όλες τις ανεπιθύμητες ενέργειες ανά τύπο εμβολίου και τις αλλαγές στις εργαστηριακές παραμέτρους των σχετικών αποτελεσμάτων πριν και μετά τον εμβολιασμό.

Βιβλιογραφία

Immun Inflamm Dis. 2023 Mar; 11(3): e807. Published online 2023 Mar 17. doi: 10.1002/iid3.807. PMCID: PMC10022421. PMID: 36988252. Adverse events following COVID‐19 mRNA vaccines: A systematic review of cardiovascular complication, thrombosis, and thrombocytopenia